Bir yılı aşkın süredir hayatın her alanında etkisi altında olduğumuz küresel salgın, iş yaşamının tüm çelişki ve krizlerini derinleştirdi. Uluslararası Çalışma Örgütü, TÜSİAD, Türkonfed, BM, TÜİK gibi kurumlar ve sendikaların yayımladığı rapor ve istatistiklerin, bakış açıları ve vurgu yaptıkları noktalar farklı da olsa, ortaklaştıkları nokta, artan işsizlik oranları ve istihdam daralması.
Dünya genelinde yaşanan bu kriz ve daralmanın, sosyal politikalardan yoksun ve hâlihazırda demokrasiyle olan bağını da koparmış Türkiye gibi ülkelerde, ekonomik boyutunun yanı sıra toplumsal katılım, temel hak ve özgürlükler gibi pek çok alanda yaşanan ihlaller/kayıplar ile birlikte daha da belirginleştiğini söylemek mümkün. Kapitalizmin yarattığı ekonomik sömürüyü besleyen ve ondan beslenen patriyarkal bir sistem içinde bu tablo kadınlar için daha da derinleşiyor ve gündelik yaşamın her alanını daha da sert bir iklime doğru sürüklüyor. İstihdam koşullarında, fırsatlarda, haklarda zaten eşitsiz politikalar ile mücadele etmek durumunda olan ve kayıt dışı istihdamın büyük kısmını oluşturan kadın işgücü, pandemi ile birlikte daha da kırılganlaşarak mevcut kazanımlarından da geriye düşüyor.
Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Merkezi (DİSK-AR) tarafından hazırlanan ve 7 Mart 2021’de yayımlanan “Covıd-19 Döneminde Kadın İşgücünün Görünümü” başlıklı rapora göre, Covid-19 etkisiyle geniş tanımlı kadın işsizliği yüzde 40’ın çok üzerine çıktı. Kadın istihdam oranı yüzde 26’ya geriledi ve kayıt dışı kadın istihdamında büyük kayıplar yaşandı. TÜİK’in yayımladığı oranlarda hesaplamaya dâhil edilmeyen, zamana bağlı eksik istihdamı (kendi isteği dışında haftada 40 saatten az çalışanlar) ve iş bulma ümidini kaybedenleri de kapsayan bu geniş tanımlı işsizlik rakamlarına göre; Covid-19 salgınından bu yana erkek işgücünde yüzde 2,5 oranında bir düşüş yaşanırken, kadın işgücündeki gerileme yüzde 8,2 oranında gerçekleşti.
Çalışma yaşamındaki mevcut eşitsizliklerin, pandemi gibi küresel kriz koşullarında daha da derinleşmesi, mevcut cinsiyetçi politikaların kaçınılmaz bir sonucu olarak karşımıza çıkıyor. Kadınlar, bir taraftan kayıt dışı işler ve hizmet sektörü gibi alanlarda daha fazla yer aldıkları için pandemiden öncelikli olarak etkilenen bu sektörlerdeki mevcut işlerini kaybederken, kısa çalışma ya da işsizlik ödenekleri/yardımları gibi oldukça kısıtlı desteklerden de çoğunlukla ya hiç ya da en az yararlanan kesim oluyorlar. Gündelik ya da yatılı temizlik/ev hizmetlerinde çalışan kadınların büyük çoğunluğu, Covid-19 salgınının başlamasıyla birlikte ya hemen işlerini kaybettiler ya da özlük/özgürlük haklarından büyük oranda vazgeçerek işlerine devam edebildiler. Ev İşçileri Dayanışma Sendikasının yaptığı bir araştırmaya göre, Türkiye’de büyük bir çoğunluğu kayıt dışı olan gündelikçi ev işçisi kadınlar, COVID-19 krizinde yoğun bir işsizlik sorunuyla karşı karşıya kaldılar. Yatılı olarak çalışan ve önemli bir bölümü göçmen olan ev işçileri; izin kullanmadan, işçi sağlığı ve iş güvenliği tedbirlerine uyulmaksızın çalıştırılıyorlar. Hastalanma, işsizlik, yoksulluk gibi risk ve kayıpların yanında, ayrımcılığa uğramak da yine bu en kırılgan iş kollarında çalışan kadınların karşılaştıkları olumsuzlukların başka bir boyutu olarak ortaya çıkıyor.
İşine pandemiden hiç etkilenmeden devam eden; süresi ve emek ücreti azalmış bir çalışma düzenine geçen ya da işini tamamen kaybeden kadınların hemen hemen tamamında ortak olan en temel şey ise, çocuk/hasta/yaşlı bakımı, hane içi hijyen/beslenme gibi ücretsiz ev içi emeği büyük oranda yine kadınların üstleniyor olması. İş yaşamında eşit işe eşit olmayan ücret politikaları ile istihdam edilen kadınlar, evden çalışma sistemine geçildiğinde de, artan mesai saatlerine ek olarak, ev içi işçiliğinin doğal sorumlusu olarak tanımlanıyorlar. Yapılan araştırmalar, salgın dönemindeki okul ve iş yerlerinin kapanması gibi tedbirler sebebiyle kadınların, erkeklerden neredeyse dört kat daha fazla ücretsiz emek harcadığını ortaya koyuyor. 13 Nisan 2021 günü hükümet tarafından açıklanan yeni kısıtlama programı kapsamında, on yaşından küçük çocuğu olan kadın çalışanların idari izinli sayılmaları durumu, bu cinsiyetçi politikaların en güncel göstergelerinden biri.
Bu ayrımcı ve cinsiyetçi politikalar, kadını, iş ve ev hayatında eşit bir birey olmaktan çok, sadece temel aile birliği içinde varlık kazanan görünmez/soyut bir nesne olarak değerlendiriyor. Ekonomik, sosyal, fiziksel ve ruhsal olarak daha fazla zarara uğrayan kadını, artan ev içi şiddete karşı koruma güvencesi sunan İstanbul Sözleşmesi’ni de fesheden bu bakış açısı; eşitsiz, ayrımcı ve cinsiyetçi politikalar ile beslediği kapitalist kriz döngüsünü daha da derinleştiriyor.
Kapitalizmin pandemi ile birlikte derinleşen bu çoklu krizine karşı; toplumsal cinsiyet eşitliği, göçmenlerle dayanışma, temel hak ve özgürlükler, adalet için verilen mücadelelerin yan yana gelmesiyle daha da etkin bir mücadele hattı kurulabilir.
Kadınların yılların mücadeleleri sonucunda elde ettikleri bir dizi kazanımı geriye götürme riski taşıyan bu güncel koşullardan çıkış, birlikte mücadeleden ve dayanışmadan çıkacak. Tüm dünyada yükselen kadın hareketi, bunun mümkün olduğunu bize gösteriyor.
Esra Akbalık
İstanbul Sözleşmesi'nden Vazgeçmiyoruz İzmir Kampanya Grubu'nun çağrısıyla bu kez de Alsancak’ta bir araya gelen kadınlar ve LGBTİ+lar İstanbul Sözleşmesi için üçüncü nöbet eylemini gerçekleştirdi.
İstanbul Sözleşmesi'nin açık ve anlaşılabilir bir metin olduğunu belirten kadınlar, aylardır İstanbul Sözleşmesi'nde asla bulunmayan maddeleri varmış gibi gösteren ve Sözleşme'yi itibarsızlaştırmaya çalışan herkesin kadınlar, çocuklar ve LGBTİ+'ların hayatlarını hiçe saydığını vurguladı. Duyduğumuz, gördüğümüz, okuduğumuz her yerde yalanlarını yüzlerine vurmaktan çekinmeyeceğiz diyen kadınlar İstanbul Sözleşmesi hakkında doğru bilinen yanlışları tek tek anlattı.
"İstanbul Sözleşmesi bizimdir, vazgeçmiyoruz", "İstanbul Sözleşmesi yaşatır" sloganlarıyla, zılgıtlarla oturma eylemine geçildikten sonra aynı iş yerinde çalıştığı erkek Zeynel Akbaş tarafından katledilen emekçi Fatma Şengül'ün ve mevsimlik tarım emekçisi kadınların hikayelerine yer verildi.
Tam kapanma sürecinde de sonraki süreçte de kadınları, çocukları ve LGBTİ+ları her türlü ayrımcılıktan ve şiddetten koruyan İstanbul Sözleşmesi'ni savunmaktan vazgeçmeyeceğiz diyen kadınlar, 17 Mayıs'tan sonra sokak sokak, meydan meydan mücadeleyi büyütmeye ve İstanbul Sözleşmesi için nöbette olmaya devam edeceklerini belirttiler.
İstanbul Sözleşmesi'nden Vazgeçmiyoruz İzmir Kampanya Grubu'nun çağrısıyla Karşıyaka'da bir araya gelen kadınlar ve LGBTİ+lar İstanbul Sözleşmesi için bu hafta da nöbet tutmaya devam etti.
Yaklaşık bir saat süren oturma eyleminde Türkiye'de İstanbul Sözleşmesi'nin hazırlanması sürecinde hayat mücadelesi olan Nahide Opuz'un hikayesi anlatıldı. Bununla birlikte, akrabası tarafından tecavüze uğrayıp hamile kaldığı için aile kararıyla öldürülen, töre cinayeti nedeniyle yaşamdan koparılan Güldünya Tören'in yaşam mücadelesine de yer verildi.
Polis ablukasına “Susmuyoruz, korkmuyoruz, itaat etmiyoruz”, “Kadınlara değil katillere barikat” diye cevap veren kadınlar eylem boyunca "İstanbul Sözleşmesi bizimdir vazgeçmiyoruz", "İstanbul Sözleşmesi yaşatır" sloganlarını attı.
İstanbul Sözleşmesi'nin feshedilmesine yönelik Cumhurbaşkanlığı kararnamesini tanımadıklarını yineleyen kadınlar iktidarı İstanbul Sözleşmesi'ni uygulamaya çağırdı. İstanbul Sözleşmesi 81 maddesi ile fiili olarak uygulanıncaya kadar mücadeleye ve nöbet tutulmaya devam edileceği tekrar yinelendi.