Dune ve "kahraman kurtarıcı"

Eko-faşizmin ayak sesleri

Cixin Liu'nun Hugo ödüllü üçlemesinin ilk kitabı olan “Üç Cisim Problemi” geçtiğimiz günlerde, "Game of Thrones"un yaratıcılarının elinde şekillenmiş bir Netflix uyarlaması olarak çıktı karşımıza. Fakat bu uyarlama kitabın TV ekranlarına ilk yansıyışı sayılmazdı. Nitekim üçlemenin ilk kitabı geçtiğimiz yıl Çin’de, “San-ti” (Üç Cisim) ismiyle uyarlanmış ve kitaba oldukça sadık kaldığı için övgüyle karşılanmıştı. İleri derecedeki bilimsel bilgisi ile bilimkurgunun araçlarını harmanlayan yazar bu üçlemesine Çin’in Kültür Devrimi ile başlıyor ve Maoizmin çevresel yıkımını da Kültür Devrimi eleştirisine dahil ederek ilerlerken hikayesini, insanlığı yok etmekle tehdit eden istilacı bir uzaylı uygarlığına doğru taşıyor. Netflix’in yapımı, Çin kültüründen öğelerle yoğrulmuş bir romanı fazlaca "Batılılaştırdığı", kaynak materyalden saparak kendine göre değişiklikler yaptığı argümanlarıyla, Çin milliyetçileri tarafından eleştiri yağmuruna tutuldu. Aslında kitabın ve anlatıda ona sadık kalan ilk TV uyarlamasının çok daha rahatsız edici birkaç yönü var ki bunlardan biri de uzaylıların ele alınış biçimi. Liu çeşitli röportajlarında, uzaylıları ırk ve/veya milliyet için bir metafor olarak kullanan yaygın bilimkurgu davranışından kaçınıyor olduğunu ima etse de okuyucusuna öyle yansımıyor. Hatta üçlemenin ikinci cildinde, birbirlerinin varlığını öğrenen akıllı medeniyetlerin birbirlerini yok etmeye çalışacaklarına dair bir teori de çıkıyor ortaya: ‘Uygarlıklar büyümeye ve genişlemeye çalışır’. Bir diğeri ise yerkürenin ekolojik sorunlarını, ele geçirdikleri gezegende tek başlarına yaşamak istedikleri ta en başından belli olan uzaylıları dünyaya davet ederek çözmeye çalışan bir karakter olan Mike Evans (Jonathan Pryce) karakterinde ortaya çıkıyor. Babasının Kızıl Muhafızlar tarafından öldürülmesinin acısını tüm insan uygarlığına yönlendirilmiş bir intikam arzusu gibi taşıyan ve bu arzusunu, insanların kendi sorunlarına çözüm geliştirme becerisi olmadığı iddiasıyla mantıklı kılmaya çalışan Ye Wenjie (Rosalind Chao) tüm insanlık adına –fakat insanlığın geri kalanından gizleyerek– karar verip San-ti uygarlığıyla dünyanın konumunu paylaşıyor. Daha sonra devreye giren Evans karakteri ise ekolojik sorunların çözümünü, tanrısallaştırdığı bu otoriter ve sömürgeci uygarlığın ellerinden bekliyor.  Böylece yazarın kitap boyunca normalleştirilmiş bir anlatıyla işlediği milliyetçi, hatta ırkçılığa kapı aralayan tutum ile yerleşimci sömürgecilere kucak açma tutumu arasında gidip gelen bir hatta bırakıyor okuyucusunu Liu. Ve bunu yaparken, daha nitelikli bir etik algı geliştirmiş de büyük resme oradan bakıyormuş gibi davranıyor. İşin tuhaf yanı, kitap bu unsurlarına rağmen pek eleştirilmeyip bilakis bilimselliğinin yanı sıra “çevreci” de olmakla ve “insan-sonrası”nı açık fikirlilikle yeniden düşünmeye teşvik etme becerisiyle övüldü. Eleştirilere maruz kalmış olsa da Britanya uyarlamasını, kitabın neredeyse birebir işlenmiş hali olan Çin uyarlamasından çok daha iyi yapan unsur, bu kaygan zeminden hızla uzaklaşılmış olması. Ancak o da hikayenin en kritik noktalarından birinde, neden gerek duyulduğunu çözemediğimiz bir şiddet pornografisine başvurma hatasına düşüyor.

Brecht: Diyalektik tiyatro

1898 yılında Almanya’nın Augsburg kentinde doğan, 1956’da Berlin’de ölen Bertolt Brecht, 20. yüzyılın en etkileyici tiyatrocularından biri olarak kabul edilir. Brecht, politik tiyatro kuramının kurucusu ve uygulayıcısı Piscator’dan da etkilenerek epik-diyalektik tiyatro anlayışını geliştirdi. Brecht’in geliştirdiği tiyatro kuramının kaderciliğe karşı olması, seyirci ile oyuncu arasındaki dördüncü duvarı yıkması geleneksel tiyatroyu derinden sarstı. Brecht’in geliştirdiği epik-diyalektik kuram, tiyatroda biçimsel açından kökten bir değişim getirmekle birlikte esas olarak tiyatroyu devrimci bir mecraya taşır.  Brecht başlangıçta kendi tiyatrosunu “epik” olarak adlandırsa da sonradan “diyalektik” demeyi tercih eder; çünkü epik Hegel’den alınmış bir kavramdı. Tarihi kahramanlar yapar tezini savunan bireyci tarih felsefesinin sanatsal biçimi olan epik, Brecht’in savunduğu diyalektik materyalist tarih anlayışı ile tezattır. Bu gerekçelerden dolayı “hatasının” farkına varan Brecht, tiyatrosunu diyalektik olarak adlandırmayı tercih etmiştir.  Ezilenlerin Tiyatrosu kuramı ile dikkatleri üzerine çeken Agosto Boal de aynı eleştiriyi haklı olarak Brecht’e yöneltmiş:  “İdealist poetikaya göre toplumsal düşünce toplumsal varlığı belirler; Marksist poetikaya göre ise toplumsal varlık toplumsal düşünceyi belirler. Hegel’e göre dramatik eylemi tin yaratır, Brecht’e göre ise dramatik eylemi karakterin toplumsal ilişkileri yaratır. Brecht, kesin, bütünsel ve genel olarak Hegel’e karşıdır. Bu yüzden kendi poetikasını tanımlamak için Hegel’in poetikasında bir tür anlamına gelen bir sözcüğü tercih etmesi bir hatadır. Brechtyen poetika sadece “epik” değildir: Onun poetikası Marksist’tir.” Brecht aslında epik kavramını epizot anlamında kullanmakta. Çünkü bir durumu anlamak ve seyirciyi burjuva tiyatrosunun büyüsünden kurtarmak için dramatik yapının parçalı anlatılması gerektiğini savunur.  Marksist tarih felsefini oyunlarında temel bir çizgi olarak uygulayan Brecht’in tiyatro anlayışının temel ilkeleri şöyledir: 1- Brecht’in tiyatrosu, toplumsal sorunları ve sınıf çatışmalarını sıkça ele alır. Onun oyunlarında, işçi sınıfının yoksulluğu, emek sömürüsü ve sosyal adaletsizlik gibi temalar ön plandadır. Brecht, tiyatroyu bir propaganda aracı olarak kullanarak toplumu dönüştürme ve değişim için bilinçlendirme amacı güder. 2- Brecht’in performans yöntemleri, oyuncuların karakterlerini yaratırken duygusal bağlanma yerine analitik bir yaklaşım benimsemelerini sağlar. Bu da izleyiciyle etkileşimin şeklini değiştirir ve seyirciyi daha eleştirel bir bakış açısıyla olayları değerlendirmeye teşvik eder. 3- Bertolt Brecht’in tiyatrosu, sahne sanatlarını sadece bir eğlence aracı olmaktan çıkarır ve onları toplumsal değişim için güçlü bir araç haline getirir. 4- Dramatik eylem gerçek eylemin yerini almaz. 5- Antik Yunan tragedyalarında temel hata olarak kaderine karşı çıkmak gösterilir. Kaderine karşı gelen kahramanların sonu trajiktir. İzleyiciye bu oyunlar aracılığıyla kaderine razı olması öğütlenir. İzleyiciler “temel hatalarının” farkına vararak katarsis yaşar. Brecht’in diyalektik oyunları katarsise karşıdır.  6- Tiyatro sanatı estetik bir kaygıyla yapılmakla birlikte aynı zamanda devrimci bir eylemdir.

Otoriter rejimlerin doğası üzerine hiciv ve gerçekçilik

HBO’nun yeni serisi Rejim; usta oyunculuklar, önemli politik saptamalar, güncel ve tarihsel bir dizi göndermeyle başladı. İsimsiz bir Orta Avrupa ülkesinde geçen dizide başrolü ülkenin başkanı olarak Kate Winslet oynuyor. Sarayda geçen entrikalarla başlayan dizi, siyasi elitlerin arasında bir madenci katliamına karışan onbaşının özel görevli olarak işbaşı yapmasıyla bambaşka bir hal alıyor. Dizinin yaratıcısı Will Tracy, dersine iyi çalışmış. Avrupa’daki otoriter liderlerden, Trump ve dünyadaki benzerlerine uzanan bu sağ dalganın karakteristik özelliklerini bu hayali diktatörlüğe yerleştirmeyi başarıyor. Bir diğer yan ise ABD emperyalizmi ile olan ilişkileri, Çin ile yaşanan ticaret savaşlarını, madencilik faaliyetleri sonucu meydana gelen çevre felaketlerini ve işçi isyanlarını da ele alması. Başroldeki başkan ve en yakınında olmayı bir şekilde başaran onbaşı karakterleri etrafındaki otoriter rejimleri var eden siyasi ittifakın doğası anlatılıyor. Buraya kadar yazılanların hiçbiri ‘spoiler’ değildir. Çok daha fazlasını The Regime dizisini izleyerek görebilirsiniz.

Ölümsüz antifaşist roman: Fontamara

Otoriter rejimler ve aşırı sağ rüzgarların dünyasında, faşist partiler ayrı bir bela. 20. yüzyılın ilk feci deneyinin yaşandığı ve faşizm teriminin doğduğu İtalya’nın Başbakanı Giorgia Meloni, diktatör Mussolini’nin devamcısı olan bir partide yetişmiş biri. Lideri olduğu İtalya Kardeşliği adlı parti ve koalisyon ortağı Kuzey Ligi, son 20 yılda ülkede yaşanan siyasi krizlerle güç kazanmış birbirinden berbat iki faşist parti. Faşizmin yükselişi her zaman ve her yerde önlenebilirdir. Ayrıca faşistlerin mutlak iktidarı (ki parlamenter/yasal yöntemler bu amaçlarına giden birer araçtır) direnişle yenilebilir. Ünlü antifaşist İtalyan romancı Ignazio Silone’nin başyapıtı olan Fontamara, 1933’te yayınlandı. İspanya İç Savaşı’nın arifesinde, Almanya’da Naziler iktidara geldikten birkaç ay sonra yayınlanan roman, birçok dile çevrildi ve o dönem 7 milyon adet satışa ulaşarak popüler oldu. Faşist lider Mussolini 1922’de iktidara geldi ve 1945’te partizanlar tarafından bacağından asılana kadar İtalya’yı demir yumrukla yönetti. Fakat iktidarının başından itibaren kendisi ve partisine karşı aşağıdan bir direniş de gelişti. Fontamara, Abruzzo bölgesindeki Marsica’da kurgusal bir köydür. Taşranın ücrasında, fakirlik diz boyudur ve köylüler, şehirde yaşanan, faşizmin yükselişi gibi olağanüstü bir değişiklikten bile habersizdir. Fakat bir kişi kısa sürede bölgenin en zengini haline gelir. Roman bu kişi şahsında faşist rejimin doğası, yozlaşma, güç ve iktidar ilişkilerini konu edinir. Yüzyıllardır yaşamak için her gün saatlerce çalışmak zorunda olan yoksul köylüler, böylelikle faşizm ve sosyalizm gibi tarihin zıt siyasi hareketleriyle tanışır. Silone, 1921'de İtalyan Komünist Partisi’nin (PCI) kurucu üyelerinden biriydi. Silone, Ulusal Faşist Parti’nin yönetimi sırasında partinin gizli liderlerinden biri oldu. Kardeşi komünist olmadığı halde tutuklandı ve 1931’de hapishanede işkenceyle öldürüldü. Fontamara mücadelenin romanıdır ve anti-faşistler sonunda kazanacaktır. Bugün de kazanabiliriz. Bu tarihi romanı, cumhuriyet tarihinin ilk faili meçhul cinayetiyle öldürülen Sabahattin Ali’nin eşsiz çevirisiyle okuyabilirsiniz.

Yerleşimci sömürgeciliğin vahşetini ortaya koyan yeni bir film

Yerleşimciler (Los Colonos), Şili ve Arjantin’in en güney bölgeleri olan Tierra del Fuego’daki yerleşimci sömürgeciliğinin tarihine üzücü bir bakış. Felipe Gálvez’in yönettiği film 1901 yılında geçiyor ve İskoçyalı eski bir asker olan Alexander MacLennan’ın (Mark Stanley) gerçek hikâyesini anlatıyor. MacLennan zengin toprak sahibi José Menéndez (Alfredo Castro) için çalışmaktadır. Menéndez, koyun çobanlığı işini geliştirmek ve daha fazla kâr elde etmek için yerli nüfusu topraklarından “temizlemeye” uğraşmaktadır. MacLennan’ı topraklarının sınırlarını belirlemesi için bir keşif gezisine gönderir. Amaç aslında yerli Selk’nam halkından mümkün olduğunca çok insan öldürmektir. MacLennan’ın yanında Teksas’tan Amerikalı bir paralı asker olan Bill (Benjamin Westfall) vardır. Yerli ve Avrupa kökenli keskin nişancı Segundo Molina (Camilo Arancibia) da onlara katılır. Molina cinayetlere ortak olmak zorunda kalır. Yolculukları, sömürge toplumunun dinamiklerine ve sömürgeleştirilmiş insanların karşılaştığı baskıya bir pencere açıyor. İngiliz ordusundaki kırmızı ceketinden dolayı Chancho Rojo ya da “Kızıl Domuz” olarak bilinen MacLennan, vahşet ve soykırım eylemleriyle ün salmıştır. Filmde tasvir edilen katliamlar dehşet verici ve gerçeğe dayanıyor. Toprak sahiplerinin, öldürülen yerlilerin “her kulağı için bir sterlin” vermesi de bu korkunç olaylardan biri. Hem Arjantin hem de Şili, ticaretin gelişmesi için toprakları temizleme hedefini paylaşıyordu. Filmde Menéndez’in yakın bir müttefiki, onu savunan yerel bir rahiptir. Kilise, soykırımların “medenileştirme” misyonu olarak meşrulaştırılmasında suç ortağı olmuştur. Tierra del Fuego’daki katliamlar, yerli Selk’nam halkının nüfusunun 1880’de 4.000’den 1930’larda sadece 100’e düşmesine yol açtı. Bu arada, yerleşimciler tarım ve hayvancılık alanındaki yeni girişimlerin yarattığı fırsatlardan yararlandılar. Filmin başında Menéndez çorak bir arazide bir kampta yaşamaktadır. Yedi yıl sonra ise lüks bir malikanede oturmaktadır. Galvéz’in filmi muhalif bir kültürel harekete ve sömürge tarihinin alternatif bir anlatımına katkıda bulunmayı amaçlıyor. Liam Winning-Jessica Walsh (Socialist Worker’dan çevrilmiştir)

Lenin’i ve işçi sınıfının mücadelesini anlatan 4 film

Lenin’in ölümünün yüzüncü yılı herkese onun fikirlerinin ve eylemlerinin işçi sınıfının mücadele hafızasında ne denli önemli bir yer tuttuğunu gösterdi.  Ekim Devrimi’nin ardından onlarca yönetmen ve yazar bu süreci eserlerinde işleyerek bu deneyimin kuşaklar arasında aktarılmasına ön ayak olmuştu. Öte yandan Stalinizmin politik ajandasının hâkim olduğu yıllarda sanat eserlerine uygulanan sansür ve sanatın araçsallaştırılarak sanat eserinin bir propaganda materyaline indirgenmesi, devrim sonrası dönemin mühim problemlerinden biriydi.  Bu gibi yaklaşımlardan uzak ve tarihi gerçekleri aslına uygun olarak ele almalarının yanı sıra sinematografik olarak da rüştünü ispatlamış filmlerden dört tanesini seçtik. Kızıllar (Reds), 1981 Kızıllar, Amerikalı komünist, yazar ve gazeteci John Reed’in Ekim Devrimi’nin ilk günlerini anlatan “Dünyayı Sarsan On Gün” isimli kitabından beyaz perdeye uyarlandı. Warren Beatty’nin yönettiği, yine kendisinin (John Reed) ve Diane Keaton (Louise Bryant) ile Jack Nicholson’ın (Eugene O'Neill) başrollerini üstlendiği film, Reed’in Amerika’dan yola çıkarak Ekim Devrimi öncesinde Lenin’le yaptığı röportajı ve ardından yaşanan devrim sürecinin yanı sıra devrim sonrasında Amerika Sosyalist Partisi’nde yaşanan politik tartışmaları ele alıyor.  Kızıl Çanlar II (I dieci giorni che sconvolsero il mondo), 1983 Ünlü Sovyet yönetmen Sergei Bondarchuk’un iki bölümden oluşan Kızıl Çanlar serisinin ikinci filmi olan eser, Sovyetler Birliği, İtalya ve Meksika ortak yapımı. Yine John Reed’in kült eserinden yola çıkan serinin ilk filmi Reed’in Meksika’ya yaptığı seyahate ve Panço Villa önderliğinde yürütülen anti kolonyal mücadelenin tarihine odaklanıyor.  Kızıl Çanlar II filminde ise Reed’in Ekim Devrimi sırasında başından geçenleri ve tarihin akışını değiştiren sınıf mücadelesini ele alan Bondarchuk, 1966-67’de Tolstoy’un Savaş ve Barış romanını uyarladığı film serisiyle de tanınıyor. Lenin’in Treni (Lenin...The Train), 1988 Lenin’in Şubat Devrimi’nin ertesinde sürgünde olduğu Zürih’ten Petrograd’a olan yolculuğunu işleyen Lenin’in Treni filminin başrollerinde Ben Kingsley, Dominique Sanda, Leslie Caron, Jason Connery, Timothy West gibi isimler bulunuyor. “Mühürlü tren” Rusya’ya yaklaştıkça farklı ülkelerden geçiyor ve dönemin devrimcileri arasındaki politik tartışmalara ve iş birliklerine ışık tutuyor. Elveda Lenin! (Good Bye Lenin!), 2003 Her ne kadar doğrudan Lenin’in hayatına odaklanıyor olmasa da Berlin Duvarı’nın yıkılması sırasında komada olan Doğu Almanyalı bir kadının hikayesini anlatan film Sovyetler Birliği’nin yıkılmasına giden süreci sıradan insanların gözünden perdeye aktarıyor. 

Naziler mutlaka yenilecek!

Almanya’da “Correctiv” isimli araştırmacı bir gazeteci ekibin çalışması ile AfD’nin seçimlerde dikkat çeken yükselişinin hemen ardından bu ırkçı partinin neo Nazilerle açık işbirliği deşifre edildi. Kasım ayında Hitlercilerin 1942 yılında  Yahudileri Madagaskar adasına sürmeyi konuştuğu Postdam kentine 8 km mesafelik uzaklıkta bir yerde AfD nin ve hatta CDU’yla alakalı kişilerin de benzer bir toplantıya katıldığını gördük. Onlar bu sefer Madagaskar adasını değil de Kuzey Afrika’yı uygun görmüş. Almanya’da yabancı ya da eskiden “yabancı” iken artık “Alman” olmuş vatandaşlar dahil, toplam 20 milyondan fazla insan Kuzey Afrika’ya gönderilmeli demişler, şaraplarını yudumlarken ve daha korkuncu sadist kahkahalarla gülerken. Düşünsenize bir avuç cani, insan demeye bin şahit gerektiren, vahşi, canavar bir ruh var karşımızda. Yaşanan bu gerçekleri gördükçe ve de okudukça elbet de öfkelenmemek mümkün değil.  Bir yanda bu planlar yapılırken; öte yanda günlerdir devam eden çiftçi eylemleri var. Ki şaşırtıcı bir şekilde bu eylemlerin liderliğini geleneksel olarak yapan Fransız çiftçiler değildi bu defa. Bu sefer, her zaman katı bir disiplin şartına bağlı olarak çalışan, çalıştığını da hak ettiğine inanan o sabırlı Alman çiftçileri bu dalganın başını çekti. Ardından eylemler Fransa’ya sıçradı, sonra Belçika derken İtalya, Hollanda diye yayılmaya başladı. Yani insanlar örgütlü güçlerini, eylemde birliklerini harekete geçiriyorlar. Büyük ticari yolların geçtiği-kesiştiği Avrupa’daki kritik noktalardaki otobanları işgal ediyorlar. İsterlerse hayatı nasıl durdurabileceklerini herkese gösteriyorlar. Bu güce sahip olduklarını bildiklerini de egemenlere açık açık ilan ediyorlar.  *** Çiftçi eylemleri ya da Almanya’da yüzbinlerce antifaşistin AfD karşıtı gösterileriyle dijital platformlar arasında bir ilişki olabilir mi? Eylemler bitiyor, yarın yeniden eyleme katılmak için evlerimize çekiliyoruz eğer meydan işgali, süresiz grev ya da fabrika işgalleri örgütlememişsek, yatıp dinlenmeden önce belki de dinlenmek için abone olduğumuz bir dijital platformda yaşadıklarımızı andıran filmler, diziler var mı diye dolaşabiliyoruz bazen. Bu turun sonunda Netflix’te bile daha çok sistem dışı diziler ve filmler çıkmaya başlıyorsa, “toplumun genel eğilimi bu yönde demektir” diye düşünüyorum bazı zamanlar. Lakin sonrasında; hayır böyle düşünmemi isteyen bir algoritmaya sahip platform var karşımda diye düşünüyorum… o soruyor “beğendin”, “beğenmedin” ya da “çok beğendim” (çok beğenmedim yok ama seçeneklerde) seçeneklerine verilen puan derecelendirmesine bakıyor ve size daha önce benzer kategorilere dahil ettiği filmleri öneriyor. Mesela art arda dağcılıkla ilgili filmler izlediğimde, bana dağcılıkla filmler öneriyor. Yani bana has-özel bir öneri bu, çünkü benim kullandığım hesap, diğer kullanıcıların hesabındaki algoritmadan farklı çalışıyor. O kullanıcı hesabında misal daha çok dedektif filmleri ya da dizileri izlendiyse ya da o tarzda aksiyon dolu olan La Casa De papel dizisindeki gibi dizi ya da filmler izlendiyse, ona benzer öneriler geliyor. Ama sadece film önermiyor; belki filmin tarzı farklı olabilir ama işte izlediğiniz o dizinin/filmin yönetmeninin çektiği, oyuncularının rol aldığı, bilmem ne ödülüne layık görülen sayısız seçeneği içeren bir tavsiyeler listesi çıkıyor. Yani Netflix yapay zekası her kişinin kendi tercihlerine ve ruhi haline göre bir hizmet sunuyor. Ve bu eminim ki, her zaman olmasa da herkes tarafından tercih edilen bir özelliktir. Ancak benim de yaşadığım ve başkalarının da yaşamış olabileceği düşündüğüm farklı durumlarda, mevzu biraz daha karmaşık olabiliyor. Biraz açayım ne demek istediğimi; aynı hesabı çocuklarınız, partneriniz ve siz  ortak kullanıyorsanız, o zaman film ya da dizi önerileri tavsiyeleri de, sizler kadar çeşitli oluyor haliyle. Mesela sizin izlediğiniz bilim kurgu filmleri-dizileri, çocuğunuz film ararken onun karşısına öneriler listesi olarak çıkabiliyor. Yani bir anlamda, çocuğunuzla dolayımsal olarak sanal-görsel medya üzerinden de iletişim kurabiliyorsunuz. Çocukların medya ile çok sıkı fıkı ilişki içerisinde olmasından dolayı (Tik Tok, Snapchat vb. gibi) sizin onun dünyasının içine, yani o sanal alana girip, orada ona öneriler sunulabilecek bir tavsiyeler listesi sunmuş olma şansını yakalamanızı sağlıyor. Yani çocuğun karşısına; insanlar arası interaktif ilişkiyi kullanarak yaratılmış bir menü çıkıyor. Siz de tesadüfen çocuğun yanındaysanız o esnada, “aa bak bunu izlemiştim, güzel film” diye öneri sunmanıza olanak sağlıyor.  Neyse; Almanya’da neo-faşizmin yükselişinin simgesi haline dönüşen AfD isimli ırkçı partiyle ilgili yazmayı düşünmüştüm ama kapanışa gelirsek eğer, Netflix ve benzeri platformlardan sizlere sunulan hiçbir film önerisi, bir arkadaşın önerisi gibi olmuyor. Genelde en isabetli öneriler, en çok beğendiğiniz filmler, arkadaşınızın size önerdiği filmler ya da sizin arkadaşlarınıza önerdiğiniz filmler oluyor. “Sisu” filmi gibi.  Fince dilinde Sisu; “kötü durumlarda, her türlü olumsuzluk karşısında cesaretli ve dayanıklı olmak, başarısızlıklara rağmen kararlı olmak demek”miş. Tam olarak Türkçeye nasıl çevrilir bilemiyorum ama “Sebat” sözcüğü sanırım en uygun çeviri gibi gözüküyor.  Film; yıkılmakta olan Hitler rejiminin Finlandiya topraklarından geri çekilirken dahi ne kadar gaddar ve vahşi olduğunu, sadece bunu da değil, daha çok da bu Nazilere karşı (efsanevi bir oyunculuk eşliğinde) nasıl mücadele etmek gerektiğini anlatan güzel bir film Sisu. Her türlü saldırıya sebatla direnen ve mücadelesinden bir an dahi vazgeçmeden, yoluna devam eden bir insanın azmini, kararlılığını, kadınların savaşta ki örgütlü gücünü göreceksiniz bu filmde.  Sisu gibi olun. Asla pes etmeyin. Mutlaka kazanılacak sonunda. Keyifli izlemeler. Ali Morgül 

Yüzüklerin Efendisi: İtalyan faşistleri Tolkien’ı nasıl sahiplenmeye çalışıyor?

Nasıl oldu da farklı ırkların ortak bir düşmana karşı bir araya gelmesini anlatan bir hikâyenin alışılmadık kahramanı Frodo Baggins, faşistlerin poster çocuğu haline gelebildi?  İtalyan Kültür Bakanlığı, J. R. R. Tolkien’ın 50.nci ölüm yıldönümü vesilesiyle bir sergi düzenledi. Serginin 15 Kasım 2023’teki açılışını bizzat faşist başbakan Giorgia Meloni yaptı. Meloni bir gençlik eylemcisiyken o ve arkadaşları, Frodo gibi takma isimler kullanıyor, hobbit gibi giyinerek okulları ziyaret ediyorlardı. “Boromir’in borusunun sesiyle” toplanıp Yüzüklerin Efendisi temalı faşist üye kazanma sohbetleri yapıyorlardı. Meloni, “Bence Tolkien muhafazakarların neye inandığını bizden daha iyi anlatabilirdi” diyor; “Yüzüklerin Efendisi’ni fanteziden çok, kutsal bir metin olarak görüyorum.”  Bu bir parça utanç verici, sağcı bir kostümlü canlandırmadan ibaretmiş gibi gözükebilir. Ama bu sözler İtalyan aşırı sağının şiddete eğilimli unsurları için ciddi anlamda, satır arasına gizlenmiş ve herkes tarafından değil, sadece belirli terimlerin ne anlama geldiğini bilenler için özel bir anlamı olan ifadeler içeriyor. Tolkien’ın kırsal evreni, huzurlu orman krallıklarını fabrikalarda çalışan siyah ve vahşi ork sürülerine karşı koruyan erdemli beyaz iyi insanlarla doludur. Dolayısıyla pek çok gerici için güvenli bir bölgedir. Ancak İtalya’da Frodo Baggins’in maceraları ciddi bir mesele.  İtalyan faşistleri 1970’lerde yeniden örgütlenmeye çalıştıklarında, temel iddiaları Nazi dehşetinin sorumlusu olan babanızın kuşağındaki faşistler gibi olmadıklarıydı. Daha basit dönemlere özlem duyan dedenizin dedesinin faşistleriydiler. Yüzüklerin Efendisi İtalyancaya ilk olarak 1971’de tercüme edildi. Kitaba önsözünde sağcı Elémire Zolla, “Yüzüklerin Efendisi modern dünyanın tümüyle reddi olarak görülmesi gereken daimî bir felsefeyi temsil eder” diye yazmıştı. Genç faşistler kendilerini, kral olmak için doğmuş ama malını mülkünü kaybetmiş Aragorn gibi gördüler; kendilerine saygı duyan bir halk üzerinde aristokratça hüküm sürmek kaderlerinde yazılıydı. Başka faşistlerse kendilerini dışarıdaki güçlerin tehdit ettiği saf, kahraman hobbitler olarak gördüler.  Faşist gençlik lideri Generoso Simeone’nun sözleriyle onlar “efsanevi Orta Dünya’nın sakinleriydi; ejderhalarla, orklarla ve diğer yaratıklarla uğraşıyorlardı.” Böylece Kamp Hobbit festivalini başlattılar. Bu festivalde Yüzük Kardeşliği müzik grubu marşları haline gelen “Yarın Bizimdir” şarkısının da dahil olduğu şarkılar çaldı, bu şarkı Cabaret müzikalinde çalınan ürkütücü Hitler Gençliği şarkısına gönderme yapıyordu; bu şarkı geçmişte de bugün de her çalındığında Nazi selamlarıyla dinleniyor. Aynı zamanda adını Rohan’ın prensesinden alan Èowyn isimli bir kadın dergisi yayınladılar.  Nazilerle bağlantılı bir İtalyan felsefeci olan Julius Evola’nın hayranlarıydılar. Ona göre ilerleme ve eşitlik zehirli yanılsamalardı, onların yerine güçlü olanın yıkıntıların üzerinde ayağa kalktığı şiddete dayalı bir ırksal hiyerarşi konulmalıydı. Evola, “Şimdiden sallanmakta olanın, dünün dünyasına ait olanın yıkılmasına katkıda bulunmak, onu destekleyerek varlığını suni bir şekilde sürdürmesini sağlamaktan daha iyi olabilir” diyordu. 1970’lerde Kamp Hobbit’e katılanlar, sokak çatışmalarına da katılıyor, devlet desteğiyle tren istasyonlarını bombalıyor ve ülkeyi topyekûn bir krizin içine sokmaya çalışıyorlardı. 1000’den fazla insan öldürüldü. Bu “üçüncü yol” arayışı –ne komünizm ne kapitalizm, bunların yerine Shire (Yüzüklerin Efendisi’nde hobbitlerin yaşadığı bölge -çn)– sonuçta faşistlerin seçimlerde kısıtlı bir oy almalarına neden oldu. Bu yüzden kapitalizme olan karşıtlıklarından vazgeçtiler, terörizmi azalttılar ve Hristiyanlığı yeniden benimsediler.  Bu eski sirkeye yeni şişe bulma süreci Avrupa aşırı sağının pek çok yapısında işledi. Bazıları ise o yoldan gitmek istemedi ve şimdi CasaPound adını kullanan gruplara katıldı; CasaPound ismini faşist şair Ezra Pound’dan alıyordu. Meloni’nin İtalya'nın Kardeşleri partisi “Tanrı, Anavatan, Aile” sloganıyla kuruldu. Ancak faşistler kaypaktır. Piyasaları ve AB’yi yatıştırmakla geçen bir yılda, aynı zamanda kendi kökenlerine göz kırpan retoriklerini sürdürdüler. Yani bu sergi Meloni’nin köklerinin hatırlatılmasına hizmet ediyor.  “Tolkien’ın güç yüzükleri olarak adlandırdığı düşmanı yok edin” çağrılarında küresel finansal seçkinler kastediliyor. Tolkien’ın ırklarının “özgünlük değeri” olduğunu söylemek, korunması gereken kültür ve kimliklere işaret ediyor. Daha sonra –hobbitler, Elfler ve cüceler gibi– İtalyanların da eşsiz olduğu belirtilerek, onların kimliklerini tehdit eden ötekiler karşısında korunmaları gerektiği anlatılıyor veya İtalya, Yüzüklerin Efendisi dünyasında, bir zamanlar büyük bir insan ulusu olan ama ahlaksızlık yüzünden yıkılan Númenor’a benzetiliyor. Bunların hiçbirinin nedeni başka referans noktalarının yokluğu değil, özellikle bunlara atıf yapılıyor.  Tolkien numarası, gelenekselcileri kendi yanına çekmenin bir aracı. Tüm komediye rağmen, Orta Dünya’nın yeniden canlandırılması bir sergiden ibaret değil; tıpkı Mussolini’nin doğum günü partisi veya bir karakola asılan Duce’nin resmi gibi bir eylem. 

(Kitap) Ne kadar da benzermişiz birbirimize: Ermenistan’dan dost anlatıları

Antropolog Emine Onaran İncirlioğlu’nun, “Ne Kadar da Benzermişiz Birbirimize: Ermenistan’dan Dost Anlatıları” başlıklı kitabı 2024 yılının ilk ayında okurlarıyla buluştu. KekeMe Yayınları tarafından yayımlanan kitap, İncirlioğlu’nun Hrant Dink Vakfı’nın “Sınırları Aşıyoruz” bursu ile Şubat-Mayıs 2015 tarihleri arasında, Erivan’da geçirdiği dört ayın bir ürünü niteliğinde. Bir antropoloğun aslında olası bir araştırmasının ön çalışma notları olarak başlayan ve zaman içinde de başlı başına bir yarı etnografik anlatıya dönüşen bir kitap Ne Kadar da Benzermişiz Birbirimize. Gündelik yaşamın içinde, çok çeşitli bir yelpazede Türkçe, İngilizce ve Ermenice gerçekleştirilen görüşmelerin ve katılımcı gözlemin, “yer”de olmanın gerçekliğiyle biriken bu anlatıların kimin için yazıldığı, okurunun kim olacağı sorusu da bir anlamda kitabın dilini belirleyen kritik bir soru olarak belirmiş. İncirlioğlu bu kararı şu şekilde anlatıyor: “Bir sosyal bilimci, sosyokültürel antropolog ve kültürel çeşitlilikle ilgili bir insan olduğum halde ben bile o kadar az şey biliyormuşum ki Türkiye-Ermenistan ilişkilerine odaklanarak eski kendime yazmak farz oldu. Kimin, hangi Türkçe okurun okuyacağına gelince, kaçınılmaz olarak antropoloji süzgecinden geçirilmiş olmakla birlikte, ‘herkes’ tarafından okunabilecek, ‘akademik’ olmayan bir dilde yazıyorum.” (s.16) Üç bölümden oluşan kitabın birinci bölümü, toplam beş alt bölümden oluşuyor ve bu yolculuğun fikir olarak nasıl geliştiğini, sürecin nasıl gerçekleştiğini anlatarak başlıyor. Erivan’a varıştan İstanbul’a dönüş yolculuğuna kadar geçen dört aylık deneyimi, ev hayatı, dil dersleri, kurum ziyaretleri, gündelik hayat yoğunluğu ile dolu bol gözlem, anı ve veri ile aktarıyor.  Kitabın ikinci bölümü, bu dört ayda gerçekleştirilen toplam on sekiz derinlemesine görüşmenin yer aldığı “anlatılar” bölümü. Ermenice öğretmeninden ev sahibesi Aida ile kurulan aile sofrasına, hem programlı tanışmaların hem de tesadüfi karşılaşmaların özneleriyle yapılan bu görüşmeler gündelik hayattan soykırımın yüzüncü yılına, Türkiye’deki uzak akrabalardan iki ülkenin ilişkilerine uzanan çok geniş bir alana yayılıyor.  2015 yılında gerçekleşen bu yolculuğun, alınan notların, bir araştırmanın başlangıç çalışması niteliğinden başlı başına bir kitaba evrilmesi, pandemi ve ekonomik krizi de kapsayan dokuz yıllık bir sürece ulaşıyor. Kitabın sonuç yerine geçen son bölümü, hem ortak bir anlatı oluşturabilmenin imkânları ve unutmak ile hatırlamanın nedenleri üzerine düşünmeye davet ediyor hem de bu dokuz yılda gelişen olayların (100. yıl sonrası, Karabağ Savaşı ve Ermenistan-Türkiye ilişkilerindeki diplomatik ilişkiler) Ermenistan’da nasıl algılandığını öğrenmeye yönelik bir merakı dile getiriyor.  6 Ocak’ta Ankara’da gerçekleşen söyleşi ve imza gününde de dile getirildiği gibi, okundukça çoğalacak olan bu kitap, Hrant Dink’in katledilişinin 17.yılı yaklaşırken benzerlikler ve farklılıkları idrak ederek, barışın gerçekleşmesi için tohum olması umudunu taşıyor. Hrant Dink’in 2008’de yayımlanan İki Yakın Halk İki Uzak Komşu kitabına atıfla, İncirlioğlu, bu umudu şu şekilde aktarıyor: “Ben de bu kitabı yazarak (…) Dink’in öldürülmesinden sonra kurulan ve Hrant Dink’in kucaklayıcı üslubunu yaşatmayı, diyalog, barış ve empati kültürünü geliştirmeyi görev edinmiş olan Hrant Dink Vakfı’ndan aldığım bursun karşılığını ödüyorum. Her ne kadar Vakıf’ın böyle bir talebi, beklentisi olmasa da ve imzaladığım sözleşmede böyle bir yükümlülük altına girmediysem de elinizdeki kitabı yazmamın belki de en önemli nedeni bu burs nedeniyle hissettiğim sorumluluk duygusudur. Bu iki yakın halkın ne kadar yakın olduğunu göstermekte ve iki uzak komşuyu yaklaştırmakta katkım, çorbada tuzum bulunsun istedim.”

1 2 3 4 5 6 İleri

Bültene kayıt ol