Lenin’in son mücadelesi

Rusya’nın Ukrayna’yı işgali haftalardır devam ediyor. Dünyanın birçok yerinde savaş karşıtları kollarını sıvadı ve sokağa çıkmaya başladı. Rusya’nın bugünkü başarısızlığı, bir ölçüde, dünya kamuoyunu hiçbir şekilde bu savaşın haklılığına ikna edememesine bağlı. ABD’nin 2003’teki Irak işgalindeki kadar kitlesel eylemler yapılamasa da savaş karşıtı hareket bu kadarını sağlamayı başardı. Devrimci sosyalistler açısından savaşa karşı olmanın çok köklü bir teorik arkaplanı var. Bu geleneği alıp her ülkedeki somut siyasi koşullara uyguluyoruz ve buna göre önceliklerimizi belirliyoruz. Bundan bir yüzyıl önce, sosyalistler, herkesin gelmekte olduğunu gördüğü emperyalist paylaşım savaşına karşı alınacak tutumu tartışıyordu. Savaş başlamadan önce, çoğu ülkedeki sosyalistler, bunun işçi sınıfının aleyhine olacağını ve her yerde barış propagandası yapmaları gerektiğini kabulleniyorlardı. Fakat aynı dönem, bir yandan da dünyadaki en kitlesel sosyalist parti olan Alman SPD’sinin liderliğindeki reformist eğilimlerin, yani dünyayı değiştirmenin yolunun Marx’ın iddia ettiği gibi bir devrim değil parlamenter çoğunluğu ele geçirmek olduğunu savunan görüşlerin baskın olmaya başladığı yıllardı. İşçi sınıfının yığınsal eylemliliğinin yerine devlet mekanizmalarını seçimlerle ele geçirmeyi koyan bu anlayış, I. Dünya Savaşı patlak verdiğinde kendi devletinden yana tutum aldı, savaş bütçesini onayladı. Bu, enternasyonalizme ve dünya işçi sınıfına yapılmış büyük bir ihanetti. Başka ülkelerdeki sosyalist partiler de benzer yolları izleyerek kendi hükümetlerine destek verdiler. Her ülkede, işçi sınıfına öncülük etmesi beklenen partiler, kendi egemen sınıflarının emperyalist paylaşım savaşındaki çıkarları doğrultusunda gelişen militarist politikalarına eklemlendiler. Milliyetçi histeriye, her ülkeden işçilerin diğer ülkelerdeki sınıf kardeşlerini düşman olarak görmesini sağlayan savaş atmosferine teslim oldular. Zimmervald solu Fakat manzara bütünüyle bundan ibaret değildi. İsviçre’nin Zimmervald köyünde bir grup sosyalist, hareket içerisindeki bu duruma itiraz etmek için buluştu. O dönem, savaşa karşı çıkan sosyalistleri iki at arabasına doldurmanın mümkün olması, konferansa katılanların arasında bir espri konusu olmuştu. Üstelik bu konferansa katılanların bile çok çok azı (37 delegenin 6’sı) Lenin ve Bolşeviklerin tezlerini desteklemişti. Bu tezler, emperyalist paylaşım savaşlarında her ülkedeki sosyalistlerin öncelikli ve asıl olarak kendi egemen sınıflarını hedef alan bir siyasi program ortaya koyması gerektiğini, herhangi bir ortalamacı barış söylemine teslim olmaması gerektiğini öneriyordu. Mücadele için verilen en küçük emeğin bile boşa gitmeyeceğini doğrularcasına, Zimmervald’daki mütevazı çaba muazzam sonuçlar doğurdu. Rusya’da Bolşevikler, I. Dünya Savaşı’na karşı “devrimci yenilgicilik” tezini geliştirdi. Buna göre, her ülkedeki devrimciler, emperyalist paylaşım savaşında kendi devletlerinin yenilgisi için çalışacaklardı. Bununla birlikte Almanya’da Rosa Luxembourg ile Karl Liebknecht “Asıl düşman içeridedir” diyerek barış bayrağını yükselttiler. Ve nitekim milyonlarca işçinin ölümüne yol açan I. Dünya Savaşı, 1917-1923 arasında Rusya ve Almanya’da gerçekleşen işçi devrimleri ile sona erdi. Sosyalist İşçi gazetesi olarak biz bu savaş karşıtı geleneğin mirasçısı olmakla iftihar ediyoruz. Nasıl bir savaş karşıtlığı? Solda ise Ukrayna savaşında görüldüğü üzere böylesi durumlarda nasıl tutum alınması gerektiği konusunda kafalar karışık. Rusya’nın işgalini lanetlemek “NATO destekçiliği” olarak kodlanmak isteniyor. Despot bir liderin komutasındaki ordunun bir ülkeyi işgal edip başkentine yürüme çabası, “faşizme karşı mücadele” gibi sunulmak isteniyor. Bu anlayışın ardında savaşların ve emperyalizmin doğasına dair yanlış analizler yatıyor. Emperyalizm, sosyalist hareket içerisinde yıllar içerisinde geliştirilen teoriye göre, kapitalizmin en son aşaması ve farklı sermaye gruplarıyla onları koruyup kollayan devletlerin arasında rekabete dayanan hiyerarşiyi ifade ediyor. Savaşlar bu rekabet modelinin sonucu olarak ortaya çıkıyor. Stalinizmin baskın olduğu sol ise dünyayı “ilericiler” ve “gericiler/emperyalistler” diye kodlanan iki bloktan ibaret görüyor. Bu anlayış, Soğuk Savaş döneminden kalma. Bu yıllarda SSCB ve müteffikleri “ilerici blok” olarak görülüyor, onlarla çıkarları çelişen devletler ise “emperyalizm” olarak kodlanıyordu. SSCB ve Doğu Bloku’nu devlet kapitalisti olarak gören bizim geleneğimiz ise o yıllarda da “Ne Washington ne Moskova! Yaşasın enternasyonal sosyalizm” sloganını baz alıyordu. Bugün SSCB yıkılmış, “reel sosyalizm” denilen Stalinizm çökmüş olmasına rağmen, solda epeyce bir kesim hâlâ Rusya/Çin ve müttefiklerini emperyalizme karşı direnen bir tür güç olarak adlandırıyor. Bu da Rusya’nın, herhangi bir kapitalist devlet olarak geliştirdiği tüm savaş politikalarına utangaçça eklemlenmeye, hatta onları savunmaya götürüyor solu. Barış mücadelesini yükseltelim! Bu sol açısından kabul edilemez ve utanç verici bir tutumdur. Elbette soldaki bir diğer eğilim olan utangaç NATO destekçiliğine veya onu maruz görmeye de karşı çıkmak gerekir. NATO dünyanın en büyük terör örgütüdür ve dağıtılmalıdır. Türkiye bu eli kanlı birlikten derhal ayrılmalıdır. Ancak NATO’nun öncülüğünü yaptığı savaşlar olduğu gibi, Rusya ve müttefiklerinin öncülüğünü yaptığı savaşlar da var ve bunlara karşı çıkmadan gerçek, prensipli bir barış savunuculuğundan söz edilemez. Rusya dünyanın birçok yerinde savaşlar çıkaran, NATO’ya karşı kendi müttefikleri olan, kendi yayılmacı amaçları doğrultusunda davranan önemlice bir kapitalist devletttir. Dünyanın en güçlü ordularından birine sahiptir. Dünyanın en önemli iki ekonomik gücünden biri olan Çin’e yaslanmaktadır. Suriye’de, Libya’da, Ukrayna’da katliamlar yapmaktadır. Putincilikten işçi sınıfının müttefiki, ona yarayacak bir sonuç çıkması mümkün değildir. Dolayısıyla savaşa karşı doğru tutum tartışılırken en başta Rusya’nın Ukrayna işgaline son vermesi talebi gelmelidir. Burada Rusya’da cesurca sokaklara çıkan tüm barış aktivistlerinin yanındayız. Bunun yanında elbette Ukrayna hükümetine veya NATO’ya asla destek verilmemelidir. Savaşa karşı aşağıdan gelişen halk direnişleriyle dayanışma içerisindeyiz. Ancak NATO’nun müdahalelerine, ABD’ye, Rus işçi sınıfının yanı sıra Batılı ülkelerdeki işçileri de hedef alacak ve zayıflatacak yaptırımlara karşıyız. Barış için Ukrayna, Rusya ve tüm diğer ülkelerdeki işçilerin kardeşçe birliğini kurmak için örgütlenmeye devam edeceğiz.

Putin Ukrayna’yı bombalamadan birkaç gün önceki konuşmasında “Ukrayna diye bir halk yoktur, Ukrayna eşittir komünizm, Ukrayna’yı Lenin kurdu. Stalin Lenin’in hatalarını düzeltmeye çalıştı…” dedi. Ayrıca Ukrayna’yı neonazi olmakla suçladı. Putin’in Lenin’i eleştirmesi, aynı anda “komünizm” ve “nazizm” düşmanlığı yapması çelişkili bir durum değil. Lenin 1917 Ekim devrimini, Çarlık Rusyası’nın yıkılışını ve halkların hapishanesi olan Rusya’da devletin savunduğu “Büyük Rus milliyetçiliği” politikalarının çöpe atılmasını ve dünya devrimini temsil ediyor. Stalin ise “büyük Rus milliyetçiliğinin” yeniden diriltilerek, tek ülkede sosyalizm politikaları etrafında dünya devriminin imha edilip, halkların baskı altına alınması anlamına gelmekte. Stalin ile Lenin arasında bu kadar keskin bir ayrımın otoriter bir figür olan Putin tarafından yapılması tarihin bir cilvesi olmakla birlikte Putin’in Stalin sevgisi Ukrayna’yla ortaya çıkmadı.  Putin, Stalin ve SSCB dönemini güncel siyaset açısından oldukça kullanışlı buluyor. Stalin’i “Rusya’yı yeniden büyük yapma” hedefleri üzerinden inşa ettiği, tüm medyayı kontrol altına alan, her türlü gösteri ve ifade özgürlüğünü kısıtlayan, tüm muhalefeti ezen 12 yıllık otoriter rejimini meşrulaştırmak için her fırsatta kullanıyor. Özellikle 1941-1945 tarihleri arasında geçen, Nazi Almanyası’nın Rusya topraklarına saldırdığı “Barborassa Harekatı”nı Nazi Almanya’sı ve diğer Mihver Devletlere karşı verilen “Büyük Vatanseverlik Savaşı olarak nitelendiriyor. Bu savaş Putin’in “Rusya’yı yeniden büyük yapma” ideali açısından merkezî bir role sahip. (Melike Işık, “Putin ve Günden güne otoriterleşen Rusya”, Enternasyonal Sosyalizm, Sayı: 6, S.76-81) Milyonlarca insanın hayatını kaybettiği bu savaş, Rusya’nın sınırlarının genişletildiği, Doğu Avrupa ülkelerinin tamamının işgal edilip, devlet kapitalisti rejimlerin kurulduğu, Rusya’nın dünya nüfusu ve coğrafyasının önemli büyüklükte bir bölümü üzerinde hegemonya kurmasını sağladığı bir savaş.  Devlet kapitalizmi  Rusya’da Stalinizm 1917 Ekim devrimini gerçekleştiren işçi sınıfının izolasyonu sonucunda bürokrasinin yükselişe geçmesiyle hâkim oldu. 1920’lerin sonunda Stalin’in başında bulunduğu bürokrasi tek bir şirket gibi kaynakları ve ekonomiyi yönetme gücüne erişmişti. Tony Cliff’in söylediği gibi bir fabrika gibi işleyen bu devasa yapının işleyişi iç piyasaların yarattığı basınçla değil, dışsal basınçla belirleniyordu.  1928’de gerçekleştirilen ilk beş yıllık kalkınma planı da Rusya’yı devletler arası rekabette, batılı devletlere rakip olabilecek, sanayi temelli ve askeri kapasitesini arttırmaya yönelik bir hamle olarak gerçekleşti. Nitekim Stalin planlı ekonomiye geçiş konuşmasında; “Gelişmiş ülkelerden 50-100 yüzyıl gerisindeyiz, bu mesafeyi on yılda katetmek zorundayız” diyordu.  Stalin batılı ülkelerin sanayileşmesi için kullanılan tüm yöntemleri Rusya’da tekrarlandı. Tarım zorla kollektifleştirildi. Grev karşıtı yasalar ve işçilere yönelik karne uygulaması başlatıldı. “Gulag” adındaki devasa büyüklükteki çalışma kampları inşa edildi. 1929 krizi ve II. Dünya Savaşı 1929 ekonomik çöküşün sonucunda Almanya’da Nazilerin iktidara gelmesi, Hitler’in II. Dünya Savaşı’na yol açacak adımlar atması, Rusya’daki sermaye birikimi rejimi açısından önemli fırsatlar yarattı.  Hitler’in iktidara yükselişi sırasında Stalinizm’in hâkim olduğu III. Enternasyonal aracılığıyla “sınıfa karşı sınıf” politikaları kapsamında, işçi sınıfı örgütlerinin tamamını yok eden Mussolini ve Hitler değil, sosyal demokrasi düşman ilan edildi. Hitler iktidara geldikten iki yıl sonra da faşizme karşı burjuvaziyle oluşturulan “halk cephesi” koalisyon politikaları savunuldu. Rusya’nın Dış İlişkiler Komiseri Maksimov Litvinov Hitler’e karşı “kolektif güvenlik” politikaları ekseninde uluslararası düzeyde diplomatik politikalar geliştirdi. 1935 yılında Stalin Fransa ve Çekoslavakya ile arasında karşılıklı yardım paktı anlaşması imzaladı. Böylelikle Avrupa’da iki askeri blok oluştu.  Bir yıl sonra Fransa’da ve İspanya’da Halk Cephesi hükümetleri kuruldu. Halk Cephesi politikaları işçi sınıfını paralize edilerek, faşizmin güç kazanmasına yol açtı. Nazilerle anlaşmayı Stalin’in II. Dünya savaşı esnasında iki kapitalist blok arasındaki kapışmada “yesinler birbirini” tutumu izledi. Savaşı Rusya’nın nüfus alanının genişletilmesi açısından fırsat olarak görmekteydi. Nitekim Hitler’in Versailes Anlaşması’nı çöpe atıp Ren bölgesine tekrar girmesi, ardından Avusturya’yı Almanya’ya katması sonrasında Hitler’e yanaştı. Dış İşleri Komiseri Litvinov’un yerine Molotov’u getirdi. Yahudi olan Litvinov’un görevinden uzaklaştırılmasıyla Dış işleri komiserliği Yahudilerden temizlenmiş oldu. Bu hamleyle Stalin Hitler’e bir adım daha yaklaştı. Almanya’nın Polonya’yı işgal ettiği 1 Eylül 1939 tarihi öncesinde Hitler ile Ribbentrop adlı saldırmazlık anlaşması yaptı.     Stalin’in savaş suçları  Anlaşmaya göre Polonya’nın doğusu, Finlandiya, Estonya ve Letonya Rusya’nın nüfuz alanında kaldı. Hitler’in Polonya’yı işgal etmesinden hemen sonra harekete geçen Rus orduları Polonya’nın kalan kısmını işgal ettiler. Molotov bir gece yarısı Polonya büyük elçisini çağırarak eline bir kâğıt parçası tutuşturdu ve “Polonya devleti artık yok” dedi. Rusya’nın Polonya’da gerçekleştirdiği işgal sonucunda Gulag’larda tutulan 40 bin Polonyalı subay ve üst düzey insanın öldürüldüğü Katyn Katliamı dahil 500 bin insan yaşamını kaybetti. Rusya tankların gölgesinde Estonya ve Letonya’da da üsler kurdu ve toprak talebini Finlandiya’nın kabul etmemesi üzerine Finlandiya’ya girdi. Ancak Finlandiya büyük bir direniş gösterdi. Finlandiya işgali Rusya’yı Fransa ve İngiltere ile savaşın eşiğine getirdi. Bu ülkeler Rusya’ya karşı ekonomik yaptırımlar uyguladı. Rusya isteklerinin çok az kısmını elde edebildi.  Finlandiya olayı sonrasında Litvanya, Estonya ve Letonya tamamen işgal edildi. Devlet başkanları Gulag’a götürülerek yok edildi. İşgal bölgelerinde büyük bir terör devreye sokuldu. Yüzlerce kadın, çocuk, erkek Rusya’nın topraklarına sürüldü. Rusya’nın muazzam ekonomik büyüklükteki Baltık bölgelerini Ruslaştırması Almanya’nın çıkarlarıyla çatışmaktaydı. Savaşın kaderini belirleme gücüne sahip, petrol yatakları, bakır, alüminyum, kurşun gibi değerli madenlerin bulunduğu Romanya’nın da Rusya tarafından işgali Hitler’in Rusya’ya karşı harekete geçmesine yol açtı. (Sean McMeekin, “Stalin’in Savaşı”, Çev. Zeynep Demir, Kronik Yayınları, S.222) 1941-45 arasında süren savaşta Rusya, Doğu Avrupa’nın tamamını, Asya’nın da önemli bir kesimini fethederek savaşı zirvede tamamladı.  Rusya’nın fethettiği toprak ve “ganimet” açısından bakıldığında ABD dışında savaşın diğer galibi Stalin’di. Nitekim savaş sonrasında Batıyla Yalta anlaşmasını imzaladı. Birleşmiş Milletler’e girmeyi kabul etti. Ancak, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’ndeki veto hakkını da garanti altına alarak, ikinci emperyalist blokun başını çekti.  İşgale hayır!  Rusya Dış İşleri Bakanı Sergey Lavrov aralarında kadın ve çocukların olduğu binlerce sivilin ölümüne, milyonlarcasının da yerinden edilmesine yol açan bombardımanla, Rusya topraklarına yönelik her türlü tehdidi ortadan kaldırmayı hedeflediklerini söyledi. Kendi sınır güvenliğini korumak için başka ülkeleri işgal etmek, ABD’nin Afganistan ve Irak’ı işgali esnasında Bush tarafından dile getirilmişti. Türkiye’de Libya ve Suriye’ye yapılan müdahalelerde benzer politikalar geliştirdi. ABD dünya üzerindeki sarsılan hegemonyasını yeniden kurmak için dünyanın pek çok yerinde sürmekte olan savaşın başlatıcısı. Ancak ABD emperyalizmi teşhir edilirken, Rusya ve Çin’in emperyalist doğaları göz ardı edilmekte, eski Rusya’nın yer aldığı nüfuz alanları ve Çin’in Hongkong ve Tayvan gibi nüfuz alanları iki ülkenin arka bahçesi olarak kabul edilmekte. Rusya’nın ve Çin’in nüfuz alanlarını genişletmeye yönelik hamleleri göz ardı edilmekte. Oysa bu savaş milyonlarca Ukraynalının dışında, milyonlarca emekçinin yaşamını doğrudan etkilemekte. O nedenle amasız, fakatsız, Rusya’nın Ukrayna’yı işgaline karşı çıkmak zorundayız.

Putin, Ukrayna’yı işgal gerekçesi olarak “denazifikasyon ve demilitarizasyon” açıklaması yaptı. Ukrayna’da, Rusofobik ve Donbas’ta soykırım suçu işleyen bir Nazi rejimi olduğunu iddia etti ve Rusya’ya saldırma hazırlığı içerisinde olan Ukrayna ordusunu yok etmek zorunda olduklarını söyledi. Yakın tarihteki, ABD’nin Irak işgali için söylediği “kitle imha silahları var” yalanından sonra en büyük yalanına tanıklık ettik hep birlikte. Ancak bu büyük yalanın Türkiye’de maalesef alıcısı var. Başta Birgün yazarı Merdan Yanardağ olmak üzere bir dizi yazar ve örgüt bu yalana sahip çıkıyor. Elbette kanıt olarak ileri sürdükleri şeyler ise ya Rusya’nın resmi yalanları ya da gerçekliğin ters yüz edilmiş ve abartılmış halleri. Ancak tartışma var olduğu için Ukrayna’da neo-Nazilerin durumuna açıklık getirmek gerekiyor ki bu yazının amacı da bu. Ukrayna’nın işgal tarihi Ukrayna 1917 Ekim devriminin ardından Bolşeviklerin, Halkların Kendi Kaderini Tayin Hakkı kapsamanda bağımsız bir devlet olarak tanındıktan sonra beyaz orduların istilasına uğramış ve iç savaşın bir parçası olmuştu. Sonra da sovyet rejimi kurularak SSCB içerisinde kalmıştı. Ancak Stalin döneminde bütün diğer sosyalist cumhuriyetlerin özerklikleri kaldırıldı ve hepsi zorla SSCB’ye bağlandı.  1928’de iktidarı kendi elinde toplayan Stalin’in başlattığı zorla kolektifleştirme döneminde Ukrayna’nın ürettiği tahıllara el kondu. Bunun sonucunda Holodomor adı verilen büyük kıyımda 3 milyondan fazla Ukraynalı açlıktan hayatını kaybetti. 1936-38 arası Büyük Temizlik diye geçen dönemde ise Stalin tarafından tüm SSCB’de yüzbinlerce sağ ve sol muhalif katledilmişti. Bu dönemde Ukrayna’da da Komünist Partisi üyesi 170 bin komünist öldürüldü veya dağıtıldı. Bu parti üyelerinin yüzde 37’sine denk geliyordu ve içerisinde bütün bir yönetici kadro da vardı.  Ukrayna daha sonra II. Dünya Savaşı’nın en büyük muharebe alanına döndü. Moskova için Ukrayna Batıdan gelecek bir saldırıya karşı tampon bölge ve ülke derinliği anlamına geliyordu. Stalin için Ukrayna’nın anlamı bundan ibaretti. Hitler saldırdığında büyük bir savaş başladı Ukrayna topraklarında. Stepan Bandera liderliğindeki Ukraynalı Naziler o dönem Hitler ile işbirliği yaparak bir kez daha bağımsız Ukrayna’yı ilan ettiler. Ama Ukraynalılar kısa sürede Nazilerin Stalin’den bile beter olduğunu anlayarak direnişe destek verdiler. 900 bin Ukrayna Yahudisi soykırıma uğradı. Nazilere karşı başlayan direnişte toplamda 8 milyon kadar Ukraynalı hayatını kaybetti.  Naziler yenildikten sonra, Ukrayna bir kez daha doğrudan SSCB ordusunun kontrolüne ve baskısı altına girdi. Sıkı bir Moskova kontrolü oluşturuldu. Moskova’yı eleştiren herkese Nazi işbirlikçisi Stepan Bandera’nın takipçisi anlamında Banderit suçlaması getirilir oldu.  1990’da SSCB dağılırken Ukraynalılar için bir kez daha özgür olma fırsatı doğmuştu. Neredeyse 70 yıldır Rus işgali altında yaşayan ve milyonlarca insanını, entelektüelini, komünist muhalifini savaşa ve Moskova’ya kurban vermiş olan Ukrayna’da hemen her geç milliyetçilik örneğinde olduğu gibi Rusya karşıtı olan aşırı milliyetçiler böylece ilk kez siyaset sahnesine çıkma fırsatı da bulacaklardı. Ukrayna’da SSCB yönetimi sırasında yaşanan büyük katliamlar nedeniyle bugün 30 kadar Stepan Bandera anıtı ve dört de anısına yapılan müze bulunuyor. Maidan hareketleri Ukrayna 1989’dan beri üç büyük toplumsal hareket yaşadı. İlki 1990’da SSCB henüz dağılmamışken yaşandı. Maidan (Kiev’deki meydan) öğrenciler tarafından özgürlük talebiyle işgal edildi. Hızla genişleyen eylemler sonucu ülkede bağımsızlık referandumu yapıldı. Katılımın yüzde 84 olduğu referandumda ülkenin her bir şehrinde, Donetsk ve Luhansk dahil, yüzde 80 üzeri ezici çoğunlukla bağımsızlığa evet oyu çıktı. Bunun tek istisnası Kırım oldu. Kırım yüzde 54 ile en düşük bağımsızlık için evet oyu kullanan yer oldu. Fakat devlet kapitalizmi yerine kurulan yeni rejim olan piyasa kapitalizmi, milyonların hayatını daha da kötüleştirdi.  Ukrayna’da, SSCB sonrası tüm diğer devletlerde de uygulandığı gibi “Şok Terapisi” uygulandı. 40 milyar dolarlık bir IMF kurtarma paketi verildi ve anlaşmanın bir parçası olarak devlete ait 342 işletme özelleştirildi, maaş ve emeklilik kesintileri ile birlikte kamu sektörü istihdamı yüzde 20 oranında azaltıldı, sağlık hizmetleri özelleştirildi ve kamu eğitimine yapılan yatırımlar azaltılarak üniversitelerinin yüzde 60'ı kapatıldı. 1993-1995 arasında yıllık enflasyon yüzde 2 bin gibi olağanüstü bir düzeydeydi. Elbette bunun sonucu eski “komünist” üst düzey bürokratların bir kısmının ve yakın çevrelerinin ülkeyi yağmalayan oligarklar olarak ortaya çıkması oldu. Ülkenin sanayileşmiş doğusu, Rusça konuşanların yoğunluğu ve Rusya ile yoğun ticaretin de bir sonucu olarak bağımsızlıktan sonra hemen hep Rusya destekli partilere oy verdi. Batısı ise daha fazla ekonomik ilişkilerinin olduğu AB ve ABD yanlısı partileri destekledi. Ülke Zelenski seçilene değin hep geniş bir siyasi bölünmüşlük tablosu sergiliyordu.  Yolsuzluk, yoksulluk (Avrupa’nın en yoksul ikinci ülkesi bugün Ukrayna) ve toplumsal eşitsizlikler nedeniyle Ukrayna halkı iki defa daha ayaklandı. İlki 2004 yılında Rusya destekli, muhalifleri şiddetle ezen iktidara karşı yaşandı. Batı yanlısı ve Putin karşıtı başkan adayı Yuşçenko’nun seçim kampanyası yapmasına engeller çıkaran hükümet daha da ileri giderek Yuşçenko’yu zehirledi, ama hayatta kalmayı başaran Yuşçenko başlattığı Maidan hareketi ile tekrarlanan seçimleri kazandı. İkincisi ise iktidarlar değişse de ülkede değişmeyen yoksulluk ve yolsuzluk rejimine karşı 2013 sonunda yaşandı. Bugün Putin’in Ukrayna’da faşist darbe gerçekleşti dediği olay bu son halk isyanı ve sonrasında kurulan hükümetler. Putin bu dönemde Donbas’ta Rus azınlığa soykırım yapıldığını iddia ediyor.  2013-2014 sonrasında neo-nazilerin durumu Bugün Ukrayna’da çok sayıda neo-Nazi partisi ve paramiliter grup var. Fakat bu durum Ukrayna’ya özgü değil. Kapitalizmin sürekli bir krizler sistemi haline geldiği dönemde kaçınılmaz olarak ABD, Almanya ve daha birçok Batı ülkesi için de aşırı sağın durumu tehdit edici bir gerçeklik olarak duruyor. Ukrayna’da bugün Svoboda (önceki adı Sosyal-Nasyonal Parti), Sağ Sektör, Beyaz Çekiç, C14, Bratstvo gibi kimisi son derece küçük olan neo-Nazi grupları ile Azov Taburu, Dnipro, Donbas, St. Marry Taburu gibi kimisi İçişleri Bakanlığı’na bağlı Ulusal Muhafız birlikleri içine alınan silahlı paramiliter gruplar bulunuyor. Çatışma ve şiddet dönemlerinde etki gücünü artırabilen bu gruplar siyasette ise Putin’in iddialarının aksine aynı güce sahip değil. Ancak Donbas çatışmalarındaki rolleri ve daha sonra Trump döneminde ABD’nin Rusya etkisine karşı savaşan neo-Nazi güçlere verdiği destek de akılda tutulması gereken bir gerçeklik. 2004 Maidan işgali ile başlayan ve Batı medyasının Turuncu Devrim dediği olayların ardından devlet başkanı seçilen Viktor Yuşçenko 2010 yılında Nazi işbirlikçisi Stepan Bandera’yı “Ukrayna Kahramanı” olarak ilan etmişti. Seçimlerin hemen öncesinde gerçekleşen bu milliyetçi-popülist hamle hiç bir işe yaramadı. Yuşçenko 2010’daki başkanlık seçiminde sadece yüzde 5 oy alabildi. Seçimleri Rusya yanlısı Yanukoviç’in Bölgeler Partisi yüzde 35 oy alarak kazandı.  1991’de kurulan ve hiç bir zaman yüzde 1 dahi oy alamayan neo-Nazi, Svoboda Partisi 2010 seçimlerinden sonra başlattığı yaygın yolsuzluk karşıtı kampanya ile 2012 parlamento seçimlerinde ilk kez yüzde 10 oy alacaktı. Ancak neo-Nazilerin sokak hareketi olarak kendilerinden söz ettirmeleri ve kısa bir süre iktidar koalisyonunun parçası olmaları 2014’te olacaktı. 2004 halk isyanından sonra geçen zamanda Ukrayna ekonomisi toparlanmadı, yolsuzluklar ve eşitsizlikler devam etti. 2013 yılı sonunda halk bir kez daha Maidan’ı işgal ederek ayaklandı. Putin destekli devlet başkanı Yanukoviç’in Avrupa Birliği ile Ortaklık Anlaşması’nı imzalamayı reddetmesi üzerine Avrupa Birliği (AB) üyeliğini savunan kesimler sokağa çıkmaya başladı. Yolsuzluk ve ekonomik sıkıntılardan mustarip olan ülkede halkın ve özellikle gençlerin önemli bir kesimi için AB daha şeffaf ve demokratik bir yönetim ve daha iyi bir ekonomi anlamına geliyordu. Yanukoviç’in yanıtı ise çok kanlı oldu. Bu sefer polisin gerçek mermiler ve hatta sniper denilen keskin nişancı ateşiyle Maidan’daki kalabalığa ateş etmesiyle başlayan katliamın ardından neo-Nazi gruplar polis güçleriyle çatışarak öne çıkmaya başladı. Faşist Svoboda (Özgürlük) Partisi üyeleri ve henüz kurulmuş olan bir diğer faşist parti Sağ Sektör’ün üyeleri polisle çatışarak polis şiddetine karşı sivil protestocuları koruyan bir görüntü veriyordu. Polis ateşi başladıktan sonra bu gruplar Maidan öz savunma birlikleri kurmuş ve polise karşılık vermişti. Olaylar sırasında bazı hükümet binalarına, parlamentoya ve Bölgeler Partisi merkezine de saldırmışlardı. Protestoların ardından hükümet istifa etti, yerine Arseniy Yatsenyuk liderliğinde bir hükümet kuruldu. Bu bir geçici iktidardı ve birkaç partinin kurduğu bir koalisyon hükümetinden oluşuyordu. 2012 seçimlerinde yüzde 25 ile ikinci olan Yatsenyuk’un Batkivshchyna partisi, yüzde 14 ile üçüncü olan merkez sağ UDAR ve yüzde 10,5 oy almış olan faşist Svoboda partisi geçici bir koalisyon kurdular. Ekim ayında ülkeyi seçime götürmek üzere iş başı yapan Yatsenyuk kabinesinde koalisyon ortağı Svoboda Partisi’nin üç Nazi üyesi bakanlık elde etti.  Yatsenyuk koalisyon ortaklarıyla sorun yaşayarak seçimlerden önce istifa etti ve yeni bir milliyetçi-muhafazakar parti kurdu; Halk Cephesi. Bu parti 2014 seçimlerinde yüzde 22 oy alarak birinci oldu. Tekrar hükümet kurdu ve 2 yıl iktidarda kaldı. Faşist Svoboda’nın oyları ise bu seçimde yüzde 4,7’ye geriledi. Bakanlıklarını kaybetti. Maidan hareketi aslında halkı Nazi Partileri’nden uzaklaştırmıştı. 2014 seçimlerinde Svoboda’nın oy oranı 2012 seçimlerine kıyasla yarı yarıya düşmüştü. Bir diğer faşist parti Sağ Sektör ise yüzde 1,8 alarak parlamentoda sadece 1 koltuk kazanmıştı. 2019 seçimlerinde ise neredeyse tamamen silineceklerdi. Azov Taburu ve Donbas’ta soykırım iddiası Euromaidan da denilen Maidan işgali sonrası iktidar devrildikten hemen sonra Kırım parlamentosu Rus askerleri tarafından basıldı ve hızla referanduma gidildi. Bağımsızlık referandumunda, Kırım halkının yüzde 96 ile bağımsızlığa ve bağımsız Kırım’ın Rusya Federasyonuna dahil olmasına evet dediği duyuruldu.  Kırım ilhak edildikten sonra Donetsk ve Luhansk bölgelerinden oluşan ve nüfusun yarısının Rus etnik grubundan oluştuğu Donbas’ta Ukrayna ordusu ile Rusya destekli gruplar ve hatta doğrudan Rus askerleri arasında çatışmalar başladı. İki bölge de bağımsızlık ilan etti. Ukrayna hükümeti bunu tanımayarak “terörizme” karşı bir savaş başlattı. Donbas’ta Rusya yanlısı ayrılıkçılarla başlayan çatışmalar sürecinde Sağ Sektör içerisinden çıkan ve antisemit bir Nazi olan Andriy Biletsky’nin kurduğu Azov Taburu bu dönemde Nazilerden bir gönüllü savaşçı grubu olarak oluştu. Kırım’ın Rusya tarafından ilhak edilmesinin ve Donbas’ta çatışmaların başlamasının ardından Mayıs 2014’te kurulan bu Nazi paramiliter grup Ukrayna hükümetinin Eylül ayında yeni Ulusal Muhafız Birlikleri’ni kurarak bu taburu da içerisine alması üzerine resmi bir statü kazandı, fakat aynı zamanda devlet kontrolüne de alındı. Azov Taburu’nun merkezi Mariupol şehri oldu. Şu anda da Rus birliklerinin en şiddetli saldırıyı gerçekleştirdiği kent durumunda Mariupol ve kentteki Rus işgaline karşı direnişte bu tabur da rol oynuyor. Rusya’nın Ukrayna işgali başlamadan önce taburun 1000 askeri olduğu söyleniyordu. Azov Taburu çok net bir Nazi grubu olarak Ukrayna’nın başta Yahudiler olmak üzere tüm diğer aşağı ırklardan temizlenmesi gerektiğini söylüyor. Ancak pratikte ülkenin “ayrılıkçı” Rus etnik gruplarına karşı saldırılar düzenlediği bir gerçek.  1995’te neo-Nazi Svoboda’yı kurmazdan önce Sosyal-Nasyonal Parti üyesi olan, eski milletvekili Tyahnybok, 2004’te Ukrayna’nın “Moskovit-Yahudiler”in elinde olduğunu söylüyordu. O dönem Nazi grupları içerisindeki ayrılıklardan sonra kurulan Sağ Sektör ise 2014’te Azov Taburu’nu kuracaktı. Azov Taburu’nun İçişleri Bakanlığı’na bağlı Ulusal Muhafızlara bağlanması üzerine taburu kuran Nazi siyasi liderler ayrılarak seçimler için yeni bir Nazi partileri cephesi kursa da Tabur, Nazi paramiliterler için odak olmaya devam etti. Soufan Merkezi’nin 2019 Mart’ında Azov Taburu hakkında hazırladığı raporda, Birliğin Avrupa’daki neo-Nazi gruplardan ilgi gördüğü ve çok sayıda neo-Nazi’nin Birliğin kamplarına katılarak savaş eğitimi alıp ülkelerine geri döndüğü yer alıyordu. Euromaidan döneminde Maidan öz savunma birlikleri içerisinde yer alan, polise karşı silahla direnen bir dizi neo-Nazi’nin Donbas çatışmaları başladığında buradaki Ulusal Muhafız birlikleri içerisine alınan Dnipri ve Azov Taburu gibi neo-Nazi taburlarına katıldığı biliniyor. Öte yandan Rusya’nın da karşı tarafa asker ve özel paralı askerler gönderdiği ve yine aşırı sağcı Rus paramiliterlerin savaşa katıldığı da bir başka gerçek. Donbas’taki çatışmaları sona erdirmek üzere uluslararası müzakerelerin yapıldığı Minsk görüşmeleri döneminde Donbas’ta 2014-2015’te 14 bin civarı kişi çatışmalarda hayatını kaybetti. Bu sayının büyük kısmı savaşan tarafların askerleriydi. BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği'nin 2021 verilerine göre 2014’ten bu yana Donbas bölgesinde 3 bin kadar sivil hayatını kaybetti. Geri kalan 11 bin kişi iki taraftan silahlı gruplara aitti. Ancak yaşananların Rusya’nın iddia ettiği gibi bir soykırım olduğuna dair her hangi bir uluslararası gözlemci raporu bulunmuyor. Üstelik ölümlerin çok büyük bir kısmı 2014-2015 yıllarında yaşandı. 2017-2021 arasında Donbas’ta sadece 167 kişinin çatışmalar nedeniyle hayatını kaybettiği açıklanmıştı. Yani Putin soykırımla mücadele edecekse o dönem (2014-15) tavır alması gerekiyordu. Fakat Poroşenko iktidarının Rusya yanlısı ayrılıkçıları bahane ederek 2014 sonlarında LGBTİ’lere, Rus azınlığa ve mütecilere saldıran Azon Taburu için “en iyi savaşçılarımız” diyen açıklamalar yapması, 2015’te Rusça eğitimin yasaklanması, ülkenin doğusunda Rusça konuşan toplumsal kesimleri Kiev’den daha da uzaklaştırdı. Zelenski dönemi 2019 Başkanlık seçimlerinde genç bir Yahudi aktör olan Zelenski seçimleri yüzde 73 oyla kazandı. Zelenski’nin seçim sonuçları onyıllar sonra ilk kez hem batı hem doğu Ukrayna’da aynı adayın kazandığı bir seçim sonucunu ortaya çıkardı. Zelenski hem Rusça hem Ukraynaca konuşan, oligarklarla ilişkisi olmayan, barışçıl ve yolsuzluk karşıtı bir kampanya ile başkan seçilmeyi başardı. Seçim sonuçları aslında Ukrayna toplumunun kutuplaşmadan ve çatışmadan bıktığının, değişim istediğinin bir göstergesiydi. Zelenski’nin kazanmasının ardından Nazi grupları Zelenski’yi ölümle tehdit etmişti. Dört faşist partinin bir araya gelerek çıkardıkları başkan adayı Ruslan Koshulynskyi oyların sadece yüzde 1,6’sını alabildi, bu partilerin kurduğu koalisyon ise 2019 parlamento seçimlerinde (başkanlık seçimlerinden birkaç ay sonra yapılmıştı) Svoboda partisi altında birleşik bir liste ile seçimlere girerek oyların sadece yüzde 2,7’sini alabildi. Böylece Ukrayna’nın faşist partiler cephesi, yüzde 5 barajını aşamadıkları için tek bir milletvekili dahi çıkaramadı.  Aldıkları oy oranları 2019’da iyice düşen ama Azov Taburu gibi askeri birliklerde hala silahlı faşist üyeleri olan neo-Naziler aslında bir Yahudi’nin, Zelenski’nin başkan olmasından hiç memnun olmadı. Azov Taburu kurucusu Biletsky seçimlerin ardından açıkça “bir Yahudi liderliğindeki aşağı ırka (Untermenschen) karşı” binlerce militanı harekete geçireceğini söyledi. Sağ Sektör kurucularından Yaroş ise seçimlerden birkaç hafta sonra “eğer Zelenski ihanet edecek olursa sadece koltuğunu değil hayatını da kaybeder” dedi. Ancak Zelenski, Minsk görüşmelerinin gereklerini yerine getirmedi, ayrılıkçı grupları terörist ilan ederek müzakereden uzak durdu ve en kötüsü de 2021’in Aralık ayında Sağ Sektör lideri ve Yahudi düşmanı Dmikri Yaroş'a parlamentoda gerçekleştirilen bir seremoni eşliğinde “Ukrayna Kahramanı” nişanı verdi ve onu Genel Kurmay Başkanı danışmanı olarak atadı. Dolayısıyla Zelenski döneminde de neo-Nazilere bazı tavizler verildi ve Donbas konusunda ayrımcı uygulamalar yapıldı. Fakat yine de Zelenski iktidarı 2014 sonrasında neo-Nazilerin en güçsüz olduğu dönem. Yani Putin’in denazifikasyon iddiası seçim sonuçlarına bakıldığında dahi boş bir yalandan ibaret. Ukrayna’da neo-Nazilerin 2019’dan beri milletvekili yok. Toplumsal desteği çok sınırlı olan Nazilerin, paramiliter grupları ve ordu içerisinde Azov Taburu gibi birlikleri olması Ukrayna’nın uzun süreli bir savaş sahası haline gelecek olursa gerçekten yükselen bir tehdit oluşturma potansiyelini barındırıyor. Unutmamalı ki Naziler, polisin göstericilere ateş açması sonucu ilk kez devletle çatışmaya girerek paramiliter gruplarını oluşturmuş ve Azov Taburu ilk kez Donbas savaşı nedeniyle kurulmuştu. Şimdi de Ukrayna’nın işgalinin uzaması Nazi savaşçılarının tek disiplinli ve ideolojik direniş gücü olarak savaştan beslenen siyasi hareket olma potansiyelini barındırıyor. Faşizmin tarihi her zaman faşistlerin savaştan, çatışmadan beslendiğini ve bu dönemlerde yükselerek gerçek bir tehdit olabildiğini bize gösteriyor.  Putin’in yalanları, bahaneleri bir kenara dursun, eğer tüm iddialar doğru olsaydı dahi Ukrayna’nın işgaline karşı çıkmak gerekiyor. Faşizme karşı mücadele, başka ülkelerin faşist devletleri işgal etmesi ile verilemez. Faşizm, kapitalizmin bir sonucudur ve ancak o ülkede verilecek anti-kapitalist bir sınıf mücadelesi ile yenilebilir. Aksi takdirde faşizmi değil faşist bir orduyu yenmiş olursunuz sadece. Günümüzde tüm dünyada faşizmin yükselişte olmasının nedeni bu. Hitlerin orduları yenildi ama kapitalizm ve felaketleri kaldı. Horkheimer’ın II. Dünya Savaşı döneminde dediği gibi “Kapitalizm’den söz etmek istemeyen kişi, faşizm kelimesini ağzına almamalıdır.” Faşist bir rejim bir başka devlet tarafından işgal edilecek olursa nasıl tavır almak gerektiği konusunda 1938 yılında Troçki, Matteo Fossa’ya verdiği röportajda şu çarpıcı açıklamaları yapıyordu: “En basit ve açık örneği alacağım. Brezilya’da şu anda bütün devrimcilerin sadece nefretle bakabileceği yarı faşist bir rejim hüküm sürüyor. Şimdi İngiltere’nin Brezilya ile askeri bir çatışmaya girdiğini varsayalım. Sizce işçi sınıfı bu çatışmada hangi tarafta yer alırdı? Ben şahsen bu durumda 'demokratik' Büyük Britanya’ya karşı 'faşist' Brezilya’nın tarafında yer alırım. Neden? Çünkü aralarındaki bu çatışmada sorun demokrasi ya da faşizm sorunu olmayacaktır. Şayet İngiltere kazanırsa, Rio de Janerio’ya başka faşistleri yerleştirecek ve Brezilya’yı çifte zincire vuracaktır. Öte yandan eğer Brezilya kazanırsa ülkenin ulusal ve demokratik bilincine büyük bir itki verecek ve Vargas diktatörlüğünün devrilmesine yol açacaktır. İngiltere’nin yenilgisi aynı zamanda Britanya emperyalizmine darbe indirecek ve Britanya proletaryasının devrimci hareketi için bir itici kuvvet olacaktır. Doğrusu, birinin dünyadaki karşıtlıkları ve askeri çatışmaları demokrasi ve faşizm arasındaki mücadeleye indirgemesi için boş kafalı birisi olması gerekir. Tüm maskelerin altından sömürücüleri, köle sahiplerini ve haydutları nasıl ayırt edeceğimizi bilmemiz gerekir." Bu örnekte Brezilya yerine faşist bir Ukrayna’yı koyalım ve demokratik İngiltere yerine Putin Rusya’sını koyalım. Putin’in en korktuğu şeyin kendi içinde onbinleri bulan savaş ve rejim karşıtları olduğu çok açık. Üstelik Rusya demokratik olmadığı gibi Rus neo-Nazilerinin de son derece güçlü olduğu ve Putin’i desteklediği bir ülke. Aynı zamanda da Gürcistan’da, Belarus’ta, Kazakistan’da ve Suriye’de halk isyanlarını bizzat asker ve silah göndererek kanlı şekilde bastırmış gerici, emperyalist bir ülke. Yenilmesi hem içeride hem Rusya etkisindeki ülkelerde kitle hareketlerini ortaya çıkaracaktır. Özdeş Özbay

SSCB döneminde komünist partisi üyesi ve KGB ajanı olan Putin, savaş konuşmasında 1917’deki işçi devriminin liderlerinden Vladimir Lenin’i, Rus olmayan halkları şımartmakla ve Çarlık Rusya’sında ezilen halkların bağımsızlık isteklerini – onun deyimiyle “milliyetçiler” - cesaretlendirmekle suçladı. Rus olmayan halkların ağır baskı altında tutulduğu Stalinist SSCB’yi övdü. Putin’in bu düşmanlığına şaşmamak gerek. Tarihte zafere ulaşan ilk işçi devriminin hükümeti, Rus devrimci sosyalist Lenin’in formüle ettiği ulusların kendi kaderlerini tayin hakkını uygulayarak, yüzlerce yıldır despot Çarlık rejimi altında yaşayan halkların kendi geleceklerine karar vermesinin önünü açtı. Ukrayna kendi yolunu seçti ve bağımsız bir cumhuriyet kuruldu. Rus despotizminin ağır baskısı altındaki ülkede her zaman milliyetçi akımlar hâkim olsa da liderliğini anarşist Mahno’nun yaptığı güçler, 1918’de Batı emperyalizminin kuşatmasında ve Çarlık rejimine bağlı güçlerin başlattığı iç savaşta Kızıl Ordu ile birlikte mücadele etti. Başta gönüllü işçilerden oluşan Kızıl Ordu, tek bir ülkeye devrimin dıştan ve içten kuşatılmasıyla birlikte düzenli orduya dönüşürken Mahno bunu kabul etmedi. Taraflar çatıştı, iki yıllık bir özgürleşme deneyiminin ardından yüzlerce yıllık anlaşmazlıkları çözmek için zaman kalmadı. Rusya’daki işçi devleti yozlaşırken Lenin’in hayatındaki son mücadelesi, büyük Rus şovenizminin partide belirmesi üzerine Stalin ve temsil ettiği milliyetçi Rus bürokrasisine karşı olmuştur.  Stalinist Putin, Lenin’e düşmandır. Çünkü Lenin halkların hapishanesini yıkan ve eşitlik getiren işçi devriminin liderlerindendir. Ulusal baskıya karşı tek eşitlikçi çözüm olan ezilen halkların kendi geleceklerini kendilerinin belirlemesi hakkı zorbalığa değil, iknaya dayalıdır. (Dosya) Savaşı durdurun

Melike Işık, yayınlanmasının üzerinden 174 yıl geçen Komünist Manifesto’nun hem içinden çıktığı koşullara nasıl ayna tuttuğunu hem de bugünü anlamamızda neden hâlâ önemini koruduğunu tartışıyor.

Zilan Akbulut ve Ozan Tekin, Marksist geleneğin en önemli teorisyen ve aktivistlerinden ve Ocak 1919’da savaş yanlısı sosyal demokratlar ve sağcılar tarafından katledilen Rosa Luxemburg’un mücadele mirasını inceliyor.