Emperyalist rekabet, krizi derinleştiriyor

Koronavirüs salgını aynı zamanda hem biyolojik hem de ekonomik ve politik bir kriz. Ölümcül bir virüsü yenme mücadelesi devasa bir ekonomik çöküşe neden oldu.

Amerika’da Mart ayının başından bu yana 30 milyon işsizlik başvurusu yapıldı. Bu, küresel siyasi düzeni daha da istikrarsızlaştırıyor.

Bu, küresel krizlerde sıklıkla görülür. İlk Büyük Buhran (1873-96) emperyalist ülkeler arasındaki rekabeti arttırdı ve bunun sonucu olarak da Birinci Dünya Savaşı çıktı. İkinci Büyük Buhran’ın (1929-39) yaşanmasının ardından büyük güçler arasındaki ekonomik rekabet İkinci Dünya Savaşı için zemin hazırlayan koşulları yarattı.

2007-8 mali çöküşünün sanayi kapitalizminin üçüncü Büyük Bunalımı’na yol açtığı artık açıkça görünüyor. Ekonomist Nouriel Roubini (2007-9 küresel mali krizini öngören az sayıda kişiden biri), 2020’lere “Daha Büyük Buhran”ın egemen olacağı uyarısını yapıyor.

Bu eğilimden sorumlu on faktörden biri, Roubini’nin ABD ile Çin arasında yaşanan “jeostratejik çatışma” dediği şey. Ve tam Roubini bunları yazarken, Donald Trump Çin’in “korkunç hatası” hakkında ileri geri konuşuyor ve Covid-19 virüsünün Wuhan’daki bir laboratuarda üretildiğini iddia ediyor.

Amerika’nın Ulusal İstihbarat Müdürü Richard Grenfell Trump’ın tersini söylüyor: “İstihbarat örgütleri, Covid-19 virüsünün insan yapımı veya genetiği değiştirilmiş olmadığı konusunda bilim dünyası ile aynı fikirde” diyor. Ama bu açıklama, sanki biyolojik organizmalar ceplerinde ulusal pasaportlarla dolaşırmış gibi “Wuhan virüsü” hakkında konuşmaya devam eden Trump’ı ve Dışişleri Bakanı Mike Pompeo’yu susturmuyor.

İngiltere’deki muhafazakârlar da Trump ve Pompeo gibi konuşuyor. Daily Telegraph gazetesi köşe yazarı ve Margaret Thatcher’ın resmî biyografisini yazmış olan Charles Moore, “gizlilik ve yalanla ülkeyi kontrol eden sistem tarihteki en hızlı ve yaygın sağlık krizini yarattı” ifadesini kullandı.

Boşluk

Trump şimdi seçim politikaları uyguluyor. Kasım ayında yeniden seçilmek için, yükselen bir borsaya ve düşük işsizliğe güveniyordu. Bunun yerine görülmemiş ölçüde hızlı ve şiddetli bir ekonomik çöküşle karşı karşıya. Boşluğu daha fazla ırkçılık ve Çin düşmanlığı ile doldurmaya çalışıyor. Ve talihsiz Demokrat aday Joe Biden da Çin hakkında aynı oyunu oynuyor.

Ancak durum bu seçim oyunlarından çok daha ciddi. Trump’ın Çin’den yapılan ithalata uyguladığı vergiler Çin’den başlayan tedarik zincirlerini kullanan büyük ABD şirketleri tarafından hoş karşılanmadı. Ancak Cumhurbaşkanı Xi Jinping’in Çin sanayisini teknolojik olarak geliştirme kampanyasına karşı yapılan eylemler, yalnızca ABD’de değil, daha geniş bir kesimde destek görüyor. Normalde ürkek davranan Avrupa Birliği, şimdi bazı alanlarda Çin’i stratejik rakip olarak görmeye başladı. 

Dahası, Çin de aynı çok boyutlu krizle karşı karşıya. Çin ekonomisi, şüpheli resmî rakamlara göre bile 2020’nin ilk çeyreğinde yüzde 6,8 oranında küçüldü.

Pandeminin başlangıcındaki kötü yönetim rejimin meşruiyetini tehdit etti. Durumun kontrolünü rejim daha sonra son derece otoriter, ancak görünüşte etkili bir şekilde ele aldı. Xi, Trump’ın saldırılarını alttan alıyormuş gibi görünmemek zorunda.

Dahası, Covid sonrasında eskinin “normal” günlerine dönmeyeceğimiz klişesi ekonomi açısından kesinlikle doğru. Şirketler, stoksuz üretim yöntemleri ve Çin merkezli tedarik zincirlerine olan bağımlılıklarının onları ne kadar savunmasız hâle getirdiğini anlamaya başlamış durumda. Pandemiden önce bile, Trump yönetimi Amerikan firmalarını tedarik zincirlerini Amerika’ya geri getirmeye zorluyordu.

Mevcut kriz bu eğilimi güçlendirecek. Başbakan Shinzo Abe, Japon şirketlerine Çin’e bağımlılığı azaltma çağrısı yaptı ve bunu desteklemek için 2,6 milyar sterlin ayırdı.

“Deglobalizasyon” hakkında çok konuşulsa da ulusötesi üretim ağları kârlı oldukları için varlıklarını sürdürecektir. Trump’ın ticaret savaşı, üretimi Çin’den işgücü maliyetlerinin daha düşük olduğu Vietnam’a kaydırmaya şirketleri zaten teşvik ediyordu. Ve Çin’in üretim kapasitesi vazgeçilemeyecek kadar ileri. Ancak küresel ekonomi parçalanıyor ve bu, rakip emperyalist güçler arasında daha fazla çatışmaya yol açacak.

Alex Callinicos

Socialist Worker’dan çeviren TN.

(Sosyalist İşçi)