Portreler: C.L.R. James

İşçi sınıfının uluslararası mücadelesinde iz bırakan isimlerin kısa yaşam öyküleri.

Cyril Lionel Robert James, 1901 yılında bir İngiliz sömürgesi olan Trinidad and Tobago’da doğdu. Üniversiteyi bitirdikten sonra 1932 yılına kadar İngilizce ve tarih öğretmeni olarak çalıştı. Bu dönemde aynı zamanda sömürgecilik karşıtı Beacon grubuna katıldı. 1932’de bir arkadaşının daveti üzerine İngiltere’ye yerleşti ve orada bir Troçkist gruba katıldı, sömürgecilik karşıtı kampanyalarda yer almaya devam etti ve Pan-Afrikanizmi savundu. Bir sene sonra üyesi olduğu grupla beraber Bağımsız İşçi Partisi’ne girdi. 1934’te Haiti Devrimi’nin lideri Toussaint L’Ouverture üzerine bir tiyatro oyunu yazdı, oyun Londra’da sergilendi. Aynı dönemde bir dizi tarih çalışması ile adını duyurdu. Dünya Devrimi ismiyle Komünist Enternasyonal’in 1936’ya kadar olan tarihini yazdı ve Stalinizm’e karşı çıktı. 1938’de ise Siyah Jakobenler:  Toussaint L’Ouverture ve San Domingo Devrimi isimli en ünlü eserini yazdı. Bu kitap Haiti Devrimi üzerine en kapsamlı çalışmalardan biri olarak tanınmaktadır. 

1891 yılında Fransız Devrimi’nden etkilenerek ayaklanan San Domingo halkının mücadelesine odaklanan kitapta James, San Domingo’daki halkın Fransız Devrimi ile ilgili kendi imgelemlerini yarattıklarını anlatıyordu. Fransız sömürgesi altında yaşayan halk Fransa’daki beyaz kölelerin ayaklanarak köle sahiplerini öldürdüklerini ve artık özgür olduklarını düşünüyorlardı. Bunun üzerine kendi devrimlerini yapmak üzere harekete geçen Siyah Jakobenler köleliği ve köle ticaretini ortadan kaldırdı. Devrimden sadece üç yıl sonra Fransa, tüm topraklarında köleliği kaldırmak zorunda kaldı. 1804 yılında Haiti bağımsızlığını kazandı. James, devrimin siyahları nasıl etkilediğini şöyle yazıyordu: “Siyah olmakta utanılacak bir şey yoktu. Devrim onları uyandırmış, onlara başarı, özgüven ve onur duyma fırsatını vermişti”. James, sınıf mücadelesi ile ırkçılık karşıtı mücadele arasındaki bağları açık bir şekilde ortaya koyuyordu. Kendisinin de söylediği gibi İngiliz işçi sınıfının mücadelesi James’e çok şey öğretmişti. 

James, 1936’da üyesi olduğu grupla beraber Bağımsız İşçi Partisi’nden istifa etti ve Devrimci Sosyalist Birlik’in kuruluşunda yer aldı. 1938 yılında 4. Enternasyonal’in ABD seksiyonu Sosyalist İşçi Partisi (SWP) tarafından bir dizi konuşma yapmak üzere ABD’ye davet edildi. ABD’ye yerleşmeye karar verdi ve SWP üyesi oldu. 1939 yılında Meksika’ya giderek Rusyalı devrimci Lev Troçki ile tanıştı. Bir ay boyunca Meksika’da kalan James, Troçki ile uzun diyaloglara girdi, temel olarak “Zenci sorunu” üzerine konuşuyorlardı. 1940 yılında James, Troçki’nin Rusya’yı dejenere bir işçi devleti olarak tanımlamasından şüphe duymaya başladı. SWP’den ayrılarak İşçiler Partisi’nin (WP) kuruluşunda yer aldı. Parti içinde Raya Dunayevskaya ile birlikte Johnson-Forest akımı olarak anılan grupta yer aldı. Johnson, C.L.R. James’in takma adıydı. Bu akım, Rusya’nın dejenere bir işçi devleti değil devlet kapitalisti olduğunu savunuyordu. İkinci Dünya Savaşı’nın ardından bu akım, SWP’ye geri döndü. C.L.R. James, aşağıdan bir proleter devrimine inanıyordu, kendisini bir Leninist olarak adlandırmasına karşın Lenin’in parti örgütlenmesi fikrine şüpheyle yaklaşıyordu. O gözünü asıl olarak sömürgeleştirilmiş ulusların öz mücadelelerine dikmiş bir Marksistti. 1953 yılında ABD’den ayrılmaya zorlandı ve İngiltere’ye geri döndü. 1957 yılında bağımsızlığını kazanan Gana’yı ziyaret etti, buradaki izlenimlerinden yola çıkarak ancak 1977’de basılabilen bir kitap yazdı ve Gana’daki sömürgecilik karşıtı lider Kwame Nukrumah’ın stratejilerinin yeni bir Afrika’nın geleceğini yaratmak için önemli olduğunu savundu. Gana Devrimi’nin yeni bir anti-sömürgeci devrimci dalgayı tetikleyeceğini düşünen James, Trinidad’a geri dönerek bağımsızlık savunan Halkın Ulusal Partisi’ne katıldı ve partinin gazetesi Ulus’un (The Nation) editörlüğünü üstlendi. Bu dönemde Pan-Afrika hareketinde de aktif rol aldı. James, artık Troçkizm ile bağlarını koparmıştı ve temel olarak sömürgecilik karşıtı ulusal kurtuluş hareketlerine bakıyordu ancak işçi mücadelelerine olan ilgisini de hiç kaybetmedi. James, geri kalan hayatını Trinidad-ABD-İngiltere üçgeninde yaşamaya devam etti. 1989 yılında Londra’da hayatını kaybetti. 

Can Irmak Özinanır

(Sosyalist İşçi)