Chris Harman: 1942-2009

7 Kasım 2009'da kaybettiğimiz Chris Harman'ı yoldaşı Alex Callinicos'un ölümü ardından yazdığı bir yazıyla anıyoruz. 

International Socialism gazetesinin editörlüğünü yapan ve uzun yıllar boyunca Socialist Worker'ı hazırlayan Chris Harman, 6 Kasım'ı 7 Kasım'a bağlayan gece Kahire'de geçirdiği kalp krizi sonucu hayata veda etti.

Harman, 1960'ların sonunda ve 70'lerin başında İngiltere'deki politik radikalizasyonun içinden çıkan olağanüstü bir Marksistti ve geniş bir konu yelpazesinde köklü entelektüel katkılar yaptı.

Harman; Marks, Engels, Lenin, Troçki, Luxemburg ve Gramsci gibi devrimcilerin ışığında, hayatını Socialist Workers Party'nin (Sosyalist İşçi Partisi) inşasına adadı.

1942 yılında doğan Harman, Socialist Review Grubu'na katıldı ve daha sonraları Socialist Workers Party'yi oluşturacak International Socialists'in (IS) kurucuları arasında yer aldı. 1962-65 yılları arasında Leeds Üniversitesi'nde okuyan Harman, Londra Ekonomi Okulu'nda (LSE) doktorasını tamamladı.

Chris, 60'ların ikinci yarısında öğrenci hareketinin merkezindeydi. LSE'nin öncü aktivistleri arasında yer alarak akademik kariyerinden vazgeçti.

Hayatı boyunca mücadelenin içinde bulunan ve International Socialism'in editörlüğünü yapan Harman, 1975-77 ve 1982-2004 yılları arasında Socialist Worker'ı hazırladı ve son dönemde International Socialism'deki görevine geri döndü.

1960'lar ve 70'lerde onbinlerce genç Chris ile aynı mücadelede yer aldı, ama haraketin 70'lerin ortasında geri çekilmeye başlamasından sonra çok azı onunla aynı safta kaldı.

O dönemde 20'li yaşlarının başında bulunan Harman, 20. yüzyılın sonlarından 21. yüzyılın başına kadar devrimci Marksizm'i bir kılavuz olarak kullandı.

Uluslararası Sosyalist Akım'ın kurucusu Tony Cliff'in fikirleri, Chris'in teorik olarak başlangıç noktasını oluşturuyordu. Cliff'in Sovyetler Birliği ve diğer "sosyalist" ülkelerle ilgili bürokratik devlet kapitalizmi analizi, Devrimci Marksizm'in yaşayan bir gelenek olarak devamlılığını sağladı.

Marks'ın işçi sınıfının kurtuluşunu kendi eseri olarak gören konsepti, Cliff'in gösterdiği gibi, yalnızca bu şekilde anlamlı olmaya devam edecekti.

Cliff'in tespitlerine katılan Harman, çalışmaları ile Marksist geleneğe pek çok katkı yaptı. Özenli çalışmalarla kaliteli eserler ortaya çıkardı.

Chris, ilk kitabı "Doğu Avrupa'da Bürokrasi ve Devrim" ile Cliff'in Stalinizm analizini bir adım öteye taşıdı. Stalinist rejimleri inceleyerek, onların aşağıdan mücadele ile devrileceğini öngörmüştü. Yaklaşık 20 yıl önce de bu öngörüsü gerçekleşti. "Polonya: Devlet Kapitalizmi'nin Krizi" ile sözde sosyalist ülkelerin küresel kapitalizme entegrasyonunu tespit etti. Bu devletlerin çöküşünü, "Doğu'da Fırtına Koptu" ile yakaladı.

Chris, bir tarihçi olarak yeteneklerini, "Bürokrasi ve Devrim", 1918-23 Alman Devrimi'ni inceleyen "Kayıp Devrim" ve 60'ların sonu ile 70'lerin başındaki altüst oluşu ele alan "Son Büyük Yangın" eserleri ile ortaya koydu.

Yazdığı makalelerle Marksist tarih teorisine önemli katkılar yapan Harman, çalışmalarını "İnsanlığın Dünya Tarihi" adlı eserinde topladı. Kitabın önemli yanlarından biri "ilkel" denilen toplumları anlatmasıydı. Chris bu konudaki çalışmalarına, 70'lerin sonunda kadınların kurtuluş hareketi içindeki tartışmalarla başladı. Ona göre, ilkel insanlar, sınıfsız bir toplumda kadınlar ile erkeklerin eşit olarak yaşayabileceğini açıkça göstermişlerdi.

Bu, Chris'in entelektüel yaklaşımının tipik bir örneğiydi. O, belirli sorunları kendi iyiliği için değil, politik argümanlarına adres göstermek için kullandı.

Chris'in "Peygamberler ve İşçi Sınıfı" adlı kitabı, 11 Eylül'den sonra tartışılan siyasal islamı anlamak için iyi bir klavuz.

O, bazı eserlerini devrimci strateji ve taktik problemlerini anlamak için yazmıştı. 1968'de yayınladığı "Parti ve Sınıf" ile içinde bulunduğu dönemdeki Leninist parti inşasının ihtiyacına değindi.

1970'lerin ortasında, Avrupa solundaki karışıklığın büyüdüğü bir anda, tam da Portekiz Devrimi'nin yükseldiği 1974-75 yıllarında yaptığı çalışmalarla, Antonio Gramsci'yi reformist bir teorisyen olarak göstermek isteyenlere karşı durdu.

Chris'in yazılarında çok önem verdiği bir diğer konu ise kapitalizm analiziydi. 1960'lı yılların sonunda, Dördüncü Enternasyonal'in lideri Ernest Mandel ile Marksizm'in ekonomi politiği tartışmasına katkı yaptı. Makalelerinin birleştirilmesinden oluşan "Krizi Anlamak" kitabı ile ise, İkinci Dünya Savaşı'nın sonrasında yapılan askeri harcamaların geçici olarak kapitalizmi istikrarlı gösterdiğini açıkladı.

Chris, büyük krizlerin geri dönüşünü açıklamak için analizini genişletti. Marksist ekonominin kargaşa içinde olduğu dönemlerde, Marks'ın kapitalizmin hareket yasalarını inceleme çabasını savundu.

Chris, ekonomi politiği hakkındaki yazılarına sonraki yıllarda da devam etti; ama son yıllarda bu konuya ağırlık verdi ve "Zombi Kapitalizm" üzerinde çalıştı. Bu yılın başında yayınlanan kitapta, mevcut kriz ve kapitalizmin dinamiklerinin bir bütün olarak açıklaması yer alıyor.

Harman, bu çalışmaları ile belki çok iyi bir akademik kariyer yapabilirdi. Fakat o, partisi SWP'de çalışmayı tercih etti. Chris'in partideki en önemli rolü, 1980'lerde solun kafa karışıklığı döneminde tekrar devraldığı Socialist Worker editörlüğü idi. Thatcherizm'in acılarının, büyük maden işçileri grevinin (1984-5), anti-kapitalist ve savaş karşıtı hareketin yükseldiği on yıllık dönemde gazetenin aldığı tutum çok önemliydi.

Chris'in utangaç dış görünüşünün arkasında muazzam yetenek ve başarılar gizli. O, tamamen gösterişten arınmış biriydi. Ama devrimci bütünlüğü ve kararlılığı bir model olarak kaldı. Son toplantılarından birinde, mücadeleye daha fazla zaman ayırabilmek için akademiyi bıraktığını hatırlatmıştı.

Onun hayli üretken ve mutlu olduğu bir zamanda hayatını kaybetmesi, yaşamın zalimliklerinden biri olabilir. Ancak Chris, yazıları ve geleneği ile SWP ve onun Uluslararası Sosyalist Akım'daki kardeş örgütlerininde yaşamaya devam edecek. Tabii ki bu onun ölümünün acısını azaltmak değildir; ölümü, Chris'in eşi Talat, çocukları Seth ve Sinead'dan çok daha geniş bir kitle için çok korkunç bir kayıp.

Ben, kişisel olarak 35 yıldan uzun süredir beraber olduğum yoldaşımı, arkadaşımı ve öğretmenimi kaybettim. Bu, Chris'in de isteyeceği gibi, mücadeleye devam etmeden önce kısa bir yas tutma anı. 

Alex Callinicos

İlginizi çekebilecek diğer yazılar