Bursa Su Kolektifi: Tehlikeli maddeler depremde kabusumuz olmasın!

Bursa Su Kolektifi, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü önünde düzenli basın açıklamaları yapmaya devam ediyor. Bu ayki eylemin gündemi, olası depremleri felakete dönüştürecek tehlike maddeler riski oldu.

Basın açıklamasının tam metni:

TEHLİKELİ MADDELER DEPREMDE KABUSUMUZ OLMASIN!

6 Şubat 2023 sabahı Maraş depremleriyle daha önce pek çoğumuzun gördüğü bir kabusa uyandık. Yaşadığımız topraklar dünya oluştuğundan beri depremlerle sarsılıyor. Bu topraklarda yaşayan tüm halklar, yeryüzünün gücü karşısında şaşkına dönmüş; can vermiş, bedeller ödemiştir. Toplumlar bu deneyimlerden dersler almış ve tarihin çeşitli zaman dilimlerinde çeşitli alanlar yöneticiler tarafından yerleşime kapatılmıştır. Ancak Endüstri 4.0-5.0’ların konuşulduğu bir çağda; bundan yaklaşık 24 yıl önce büyük kayıplar vermiş bir halk olarak; yakın geçmişimizden ve bu topraklarda yaşayan kadim topluluklardan ders almadığımızı gösterdik.  Bugün onlarca yanlış kararın ve uygulamanın bedelini, dünyayı hayrete düşürecek rakamlarla bu coğrafyanın halkı ödüyor. Oysa yitip gidenler bir rakam değil. Bir anne, bir baba, bir evlat… Hepsinin kendi güzel hikayesi var. Ama en zoru geride kalmak….

Bu acıları derinden hisseden biz Bursa Su Kollektifi gönüllüleri ve bizim gibi bilime, doğaya, yaşama aşık insanlar, hataların tekrar etmemesi için; sizleri hiç dikkate almadığınız “Sanayi Bölgeleri İle İç İçe Bulunan Yerleşim Bölgeleri” konusunda uyarmak “Tehlikeli Maddeler – Deprem” konusuna dikkatinizi çekmek istiyoruz. Basın açıklamamızda vereceğimiz öz bilgilerin detaylarına raporumuzda ulaşabilirsiniz. 

Henüz 6 Şubat depreminde bu konu ile ilgili yaşanan deneyimlere vakıf olmadığımız için, 1999 depremi deneyimlerimiz ve sonuçlarını hatırlatarak başlayalım. İlk olay TÜPRAŞ yangınıydı. 7/24 petrol ve petrol ürünleri ile çalışan TÜPRAŞ İzmit Rafineri (İPRAŞ)’sinde; 3 ayrı noktada ve aynı anda yangın çıktı. 5 gün sonra bir tank hala yanmaya devam ediyordu. 2 kamyon şoförü TÜPRAŞ’tan sızan LPG bulutuna yakalandı ve kamyonların tutuşması sonucu öldü. Yangında küçük bir kentin bir aylık benzin tüketimine eşit miktarda 30500 ton petrol ürünü yok oldu. Dünya iç denizleri petrol kirliliği standardı; Ulaşlı’da 13.791 kat, TÜPRAŞ önünde ise 129 kat aşıldı. Depremden sonra kirlenen 1,5 km2lik denizden sadece 600 m3 atık toplanabildi. Geri kalan atıklar, deniz ve deniz canlıları tarafından bertaraf edildi. Biz yıllarca bu atıklarla beslenmiş deniz canlılarını tükettik. İzmit’te daha birçok fabrikada yangın çıktı. Bu büyük yangınlar sonucu atmosfere karışan toksik gazların insan sağlığını tehdit edici boyutlarda olacağı da kesindir. Petrol ve türevlerinde bulunan Vanadyum ve Nikel’in insan üzerine kanser yapıcı etkisi olduğu bilinmektedir. Başta yangınla mücadele eden TÜPRAŞ işçileri ve arama kurtarma ekipleri olmak üzere bölge halkı depremin ardından bu havayı teneffüs etmişlerdir. Deprem sonrası görülen kanser vb. hastalıklar üzerine yapılmış bir araştırmaya ne yazık ki denk gelmedik. Ancak; deprem anında rafineride ve çevresinde bulunan amonyak tanklarını, LPG şirketlerinin dolum merkezlerini, ortaya çıkabilecek gaz ve zehirleme vakalarını düşündüğünüzde BÖLGENİN HARİTADAN SİLİNME OLASILIĞININ YÜKSEK OLDUĞUNU DA GÖRECEKSİNİZ. TÜPRAŞ işçileri, arama kurtarma ekipleri ve pek çok sayısız kahraman canlarını hiçe sayarak yaptıkları mücadele ile yaşanan olay olabilecek en az zararla atlatılmıştır.

İKİNCİ olay ise AKSA Sanayi A.Ş.’den 6400 ton akrilonitril tehlikeli maddesinin toprağa, denize ve buharlaşarak havaya karışmasıdır. Boşalan miktar öylesine büyüktür ki Kanada'da 4500 işletmeden 176 yılda sızan akrilonitril bu kaza ile bir anda çevreye yayılmıştır. Sızıntının olduğu bölgede bitkiler kurumuş, balıklar, kümes hayvanları ve evcil hayvanlar ölmüştür. İnsanlarda zehirlenme belirtileri görülmüştür. Sızıntı yaşandığında statik elektrikten bile alev alabileceği belirtilen akrilonitril büyük bir şans eseri alev almamış ve böylelikle bölgede yaşayan binlerce insan ANİ ÖLÜMDEN DÖNMÜŞTÜR. Deprem sırasında devreye girmesi gereken erken uyarı sistemi yoktu. Depremden 5-6 saat sonra 8,5 km. çapındaki alanda yaşayan insanlar jandarma tarafından dağlara yö  nlendirilmiştir.  ARAMA KURTARMA ÇALIŞMALARI ZEHİRLİ GAZ NEDENİYLE ENGELLENMİŞTİR VE ENKAZ ALTINDA KALANLAR ÖLÜME TERK EDİLMİŞTİR. 1999 depreminde tehlikeli maddelerden ve karışımlarından etkilenen canlara nasıl müdahale edileceğine dair teknik bilgi yoktu. O NEDENLE YETERLİ MÜDAHALE VE HASTANE TEDAVİLERİ YAPILAMAMIŞTIR.

Yerleşim alanları ile sanayi bölgeleri arasındaki SAĞLIK KORUMA BANDI insan sağlığı, ekolojik tahribat ve deprem gerçeği göz ardı edilerek oluşturulmuştu.  Ya şimdi? İmar afları, imar planı değişiklikleri, kentlerimizde ilgili kamu kurumları ve belediyeler tarafından yapılan değişiklikler…Yerleşim alanları ile sanayi bölgeleri arasındaki mesafeler hesaplandı mı? Hiç sanmıyoruz. Bursa İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü (AFAD)’nün Eylül 2021 yılında tamamlandığı belirtilen İl Afet Risk Azaltma Planı (İRAP) burada da özetlemeye çalıştığımız eksiklikleri gözler önüne sermektedir. Grup 4 Endüstriyel Kazalar ve Yangın bölümünü okumanızı tavsiye ederiz. 

Endüstriyel bölgelerden uzak yaşayanlar içinse (ki hava akımları nedeniyle bu uzaklık göreceli bir rahatlık sağlayacaktır) depremde başka tehlikeler söz konusu. Enkazlarda ağır metaller, kurşun, civa, küf mantarları, radon gazı, asbest gibi tehlikeli maddeler bulunuyor. Hastanelerde; Sınıf 6.2 Bulaşıcı Maddeler, Basınçlı Tüpler, Sınıf 7 Radyasyon Yayan Maddeler (Radyoloji bölümleri, Nükleer Tıp bölümleri), Diğer Tehlikeli Maddeler bulunabilir. Bu bölgeler için de depreme yönelik gerekli tedbirler alınmalı ve paylaşılmalıdır. 

Bursa gibi sanayi merkezi olan illerimizde; Demirtaş, Ataevler, Özlüce, Nilüfer, Gürsu, Barakfakih vb. sanayi bölgeleri yerleşim alanları ile iç içe geçmiştir ve genellikle zemini sağlam olmayan alanlardadır. TÜPRAŞ GİBİ ULUSLARARASI NORMLARDA BİR TESİS BİLE DEPREMDE BU KADAR HASAR ALABİLİYORSA; sanayi bölgelerindeki fabrikaları, doğalgaz çevrim santrallerini düşünmek dahi istemiyoruz...Güvenmediğimiz evlerimizde yıkıntılar altında kalabileceğimizi düşünüyoruz. Ama bir ihtimal arama kurtarma ekiplerinin gelip bizi kurtaracağını…Oysa AKSA örneğinde olduğu gibi zehirli gazların dağılması halinde o bölgeye arama kurtarma ekipleri giremeyecek; depremden kurtulan zehirlenerek can verecek. Hepimiz bunun farkında mıyız?

Aradan geçen 24 yılda bu konuda ne yapıldı diye araştırdık. Tehlikeli maddelerin otomasyona aktarılması konusunda karşımıza defalarca yürürlüğe girişleri ertelenen yönetmelikler çıktı. Örneğin; Kimyasalların Kaydı, Değerlendirilmesi, İzni ve Kısıtlanması Hakkında Yönetmelik (KKDİK Yönetmeliği) girişi için istenen analizler yüksek maliyetler içerdiği için analizlerini tamamlayıp kaydı yapılan tek bir yerli üretici olmadığını öğrendik. İşletmeler bu zorluğu serbest bölgeleri kullanarak aşmaya çalışmaktadır. Ya da Ulaştırma Elektronik Takip ve Denetim Sistemi (U-ETDS) 2019’da yolcu taşıma sistemi bu kapsama girmiş olmasına karşın; normal yük ve tehlikeli madde taşıyan bütün tüzel ve şahıs firmalarının bildirim zorunluluğu defalarca ertelenmiştir. Bu nedenle 2024 yılında bile KKDİK Yönetmeliği’nin tam anlamıyla devreye girmesini güç görüyoruz. Yine Ocak 2024 itibarıyla tehlikeli maddelerin de kapsama gireceği söylenmektedir. Artık uygulansın istiyoruz. Böylece U-ETDS ile karayollarında hareket halinde bulunan tehlikeli maddeleri bilme şansımız olacaktır. Ancak deprem anı düşünüldüğünde U-ETDS tam zamanlı bir takip değildir. Aracın nerede olduğu güzergâh bilgilerinden tahmin edilebilir. 

AFAD’ın raporlarında kullandığı Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik (BEKRA) İŞLETME YETKİLİLERİNİN BEYANI İLE Çevre Mühendisleri tarafından hazırlanır. Ancak bazı işletmeler depoladığı gerçek miktarı beyan etmemekte ve hatta kapsam dışı çıkmaktadır. BEKRA hesaplamaları çok uzun ve dikkat isteyen bir süreç gerektirdiği için bu duruma sadece bir kaza yaşandıysa “BEKRA yapılmış mı yapılmamış mı” diye bakılmakta; GERÇEĞE UYUMU DENETLENMEMEKTEDİR. 

İşletmelerde tehlikeli maddelerin tespiti ve tedbirini geliştiren Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanları, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Uzmanları ve Çevre Mühendisleri; ücretini işletme sahibinden alan, beyan usulü ile çalışan, birbirinden farklı bakanlıklara bağlı, birbirinden farklı raporlar üreten birimlerde çalışan teknik kişilerdir. Raporlarındaki tehlikeli madde miktarları genellikle bir önceki döneme aittir. Depremin olduğu andaki kesit ancak evrakların incelenmesi birleştirilmesi ile mümkün olabilir, bu da deprem anında imkansıza yakındır. 1999 depreminde kaç ton tehlikeli maddenin nerede ve nasıl dağıldığını hala bilmiyoruz…

Özetle ŞU ANDA DEPREM OLSA VE TÜRKİYE’DEN BİR KESİT ALSANIZ; İŞLETMELERDE KAÇ TON VE HANGİ SINIFTA TEHLİKELİ MADDE VAR; YOLLARDA KAÇ TON VE HANGİ SINIFTA TEHLİKELİ MADDE HAREKET HALİNDE VE HANGİ KONUMDA OLDUĞUNU BİLEN YOKTUR. TÜRKİYE’NİN HER YERİNDE TEHLİKELİ MADDELER DEPREM ANINDA POTANSİYEL BİR BOMBA ETKİSİNDEDİR VE BU KONUNUN ÇÖZÜMÜ İLE İLGİLİ HERHANGİ BİR EYLEM PLANINA RASTLAMADIK. 

Artık bu topraklarda yaşayan kadim topluluklardan ve yakın geçmişimizden ders alarak; gelişen teknolojiyi de kullanılarak, ANLIK KAÇ TON VE HANGİ SINIFTA TEHLİKELİ MADDENİN nerede olduğunu belirleyebilecek otomasyon sistemlerinin kurulması; KKDİK, U-ETDS gibi otomasyon sistemlerinin sıkı bir denetim mekanizması ile uygulamaya girmesini ve deprem anında acil eylem planları ve ekiplerinin oluşturulmasını talep ediyoruz. ACİLEN SANAYİ BÖLGELERİ İLE YAŞAM ALANLARI BİRBİRİNDEN UZAKLAŞTIRILMALI; SANAYİ TESİSLERİ UYGUN ALANLARA DEVLET TEŞVİKİ İLE TAŞINMALI; SADECE KAR ODAKLI VE AŞIRI TÜKETİME YÖNELİK VAHŞİ KAPİTALİST ÜRETİM ANLAYIŞINDAN VAZGEÇİP, TEMEL İHTİYAÇ PLANLARI YAPILARAK SANAYİ ALANLARI KÜÇÜLTÜLMELİDİR VE KURULMASI PLANLANAN YENİ SANAYİ TESİSLERİNDEN VAZGEÇİLMELİDİR. Bu konu çok geniştir. Kısa, orta ve uzun vadede tüm bakanlıkların koordineli olarak tedbirler alması ve geliştirmesi gerekmektedir. Acilen yapılması gerekenlerle ilgili onlarca sorumuzu bakanlıklara yönelttik, cevaplarını bekliyoruz. 

Sanayi tesisleri ile iç içe yaşayan tüm halkımıza sesleniyoruz. GELİN BİRLİK OLALIM, TEHLİKELİ MADDE KULLANAN SANAYİ BÖLGELERİNİ ŞEHİRLERİMİZİN DIŞINA ÇIKARALIM. Bu konuda duyarlılığı arttırmak ve gündemimizde tutmak için siz değerli basın mensuplarının da katkılarını bekliyoruz. 11.04.2023

BURSA SU KOLEKTİFİ 

İlginizi çekebilecek diğer yazılar