İspanya'da adet izni, kürtaj ve tampon vergisi kazanımları

İspanya’da adet izni, ücretsiz kürtaj ve menstrüasyon ürünlerinde KDV’nin düşürülmesini içeren yasa tasarısı sol koalisyon hükümeti tarafından onaylandı.

Tasarıya göre ağrılı adet geçirdiğine dair tıbbi rapor alan işçi, devlet tarafından karşılanan ücretli izin elde edecek. Her ay üç gün regl izni kullanılabilecek ve özel durumlarda bu izin beş güne kadar uzatılabilecek.

Yasanın geçmesine öncü olanlardan Eşitlik Bakanı Irene Montero: “Ağrılı bir şekilde işe gitmeye, işten önce ilaç almaya ve çalışmayı engelleyen ağrımız olduğunu saklamaya son” ifadelerini kullandı.

İspanya Kadın Hastalıkları ve Doğum Derneği’nin araştırmasına göre ülkedeki her üç kadından biri adet döneminde şiddetli ağrı çekiyor.

Daha önceden Japonya, Güney Kore, Zambiya ve Endonezya’da da adet izni uygulaması mevcuttu fakat bu yasa ile İspanya, çalışanlara adet iznini tanıyan ilk Avrupa ülkesi oldu. Dolayısıyla bu gelişme sadece İspanya’da değil, diğer Avrupa ülkelerinde adet izninin yaygınlaşması için de bir adım olabilir. Daha önce Güney Amerika ülkelerindeki kürtaj hakkı mücadelelerinin birbirine ilham olduğunu ve Arjantin, Meksika ve Kolombiya gibi ülkelerde kazanımların olduğunu biliyoruz. Adet izni uygulaması da şimdiden çok daha somut bir talep olarak kadın mücadelesinin gündemine yerleşti. Bu izin, adet sancısı çeken işçilere istirahat hakkı tanıdığı gibi adet sancısının tabulaştırılmasına karşı da önemli bir gelişme. 

Menstrüasyon ürünlerine erişim

Yasa tasarısıyla beraber adet izninin yanısıra, menstrüasyon ürünlerine erişimin de kolaylaştırılması amaçlıyor. Menstrüasyon ürünlerindeki KDV düşürülecek ve bu ürünler öğrencilere okullarda ücretsiz olarak sağlanacak. 

Dünyada yaklaşık 500 milyon kişinin yeterli menstrüel hijyene erişemediği tahmin ediliyor. Güvenilir ürünlere erişim sağlayamayan kişiler güvenli olmayan materyallerle adet dönemlerini atlatmak zorunda kalıyor.

Avrupa Birliği’ndeki ülkelerde en az %5 olmak üzere “tampon vergileri” mevcut ve bu oran kimi ülkelerde %20’ye kadar çıkıyor. Almanya 2019’da regl ürünlerini ihtiyaç ürünleri olarak tanıdı ve tampon vergisini %19’dan %7’ye indirdi. Fransa’da bu oran %5.5, Portekiz’de ise %6. 

Dünyanın pek çok yerinde kadın hakları savunucuları regl ürünlerinden vergi alınmaması için mücadele ederken Kanada, İngiltere, Hindistan, Avustralya gibi mücadelenin sonuç verdiği, menstrüasyon ürünlerinden vergi alınmadığı örnekler de mevcut. Bununla birlikte 2020’de İskoçya, menstrüasyonl ürünlerin herkes için tamamen ücretsiz olduğu ilk ülke oldu. Yeni Zellanda, Kenya, Botsvana ve Güney Afrika gibi ülkelerde ise okullarda öğrencilere ücretsiz ped ve tampon sağlanıyor.

Türkiye, %18 KDV ile dünyada menstrüasyon ürünlerinden en çok vergi alan ülkelerden biri. Ekonomik krizin de etkisiyle menstrüasyon ürünleri günden güne daha ulaşılamaz hale geliyor. TÜİK’in verilerine göre, Aralık 2021-2022 arasında ped fiyatlarında %51,4’lük bir artış yaşandı. Derin Yoksulluk Ağı’nın yaptığı araştırmaya göre ise yoksulluk sınırının altında yaşayan kadınların %81’i pede ulaşamıyor. Menstrüasyon ürünleri lüks ya da tercih değil, ihtiyaçtır! Yasal, güvenilir ve herkes tarafından erişilebilir kürtaj haktır! Tampon vergileri kaldırılmalı, okullarda ve iş yerlerinde menstrüasyon ürünlerine ücretsiz erişim sağlanmalıdır. 

Kürtaja erişim hakkı

Yasa tasarısının ele aldığı bir diğer konu da kürtaj. İspanya’da mevcut durumda 14 haftaya kadar kürtaja izin veriliyor ve kimi özel durumlarda bu süre 22 haftaya kadar uzatılabiliyor. Yeni yasayla kürtajın devlet tarafından karşılanması ve böylelikle daha erişilebilir hale getirilmesi planlanıyor. Aynı zamanda 16 yaşında veya daha büyük ergenlerin kürtaj yaptırması için şart koşulan ebeveyn izninin kaldırılması planlanıyor.

Öte yandan ABD’de kazanılmış kürtaj hakkına yönelik saldırılar mevcut. 1973’te kürtajı anayasal bir hak haline getiren, "Roe v. Wade kararı" olarak da bilinen kararın bozulması gündemde. Bu ay ABD’nin dört bir yanında kürtaj hakkının savunulduğu 300’den fazla protesto düzenlendi. 

Dünya genelinde gerçekleştirilen kürtajların %48’i güvensiz yollarla gerçekleştiriliyor. Temel sebepleri ise yasal kısıtlamalar ve güvenli kürtajın karşılanamayacak kadar pahalı olması. Bu sebeple kürtajın devlet tarafından karşılanması pek çok yoksul kadını hayatını riske atmaktan kurtaracak. Bununla birlikte ABD’de kürtajın anayasal bir hak olmaktan çıkarılması durumunda illegal yollardan gerçekleştirilen, hijyenik olmayan ve güvensiz kürtaj oranları artacak ve bu da istenmeyen gebeliği olan kadınların hayatlarını tehdit edecek. The British Medical Bulletin’in  raporuna göre her yıl 70.000 kadın güvensiz kürtajdan dolayı hayatını kaybediyor. 

Türkiye’de de 1983’ten beri isteğe bağlı kürtaj 10 haftaya kadar yasal olmasına rağmen devlet hastanelerinde kürtaja erişim engelleniyor ve kürtaj yaptırmak isteyenler özel hastanelerde yüksek meblağlar ödemek zorunda bırakılıyor.

Kürtaja erişimin ekonomik, yasal ya da yasal olmayan otoriter yollarla engellenmesi kabul edilemez. Kadınlar istemedikleri gebelikleri gerçekleştirmek ya da hayatlarını riske atmak arasında bir tercih yapmaya mecbur bırakılamaz. Herkes için erişilebilir kürtaj haktır! 

Melike Işık