1968’de ne olmuştu?

​ABD başta olmak üzere pek çok ülkede yaşanan üniversite işgalleri pek çok kişiye “Yeni bir 68 hareketi mi doğuyor?” sorusunu sorduruyor. Hareketin yeni bir 68’e dönüşüp dönüşmeyeceğini bilmiyoruz ama 1968’de öğrencilerin yaktığı kıvılcımın devasa bir harekete dönüşerek işçi sınıfı eylemleriyle birleştiğini biliyoruz. 68 hareketi bugün için hâlâ birçok ders içeriyor.

1968’e giden süreç 1960’lı yılların ilk yarısında radikalleşmeye başlayan öğrenciler ile doğdu. ABD’nin yıllar süren Vietnam işgali ABD’deki gençlikte büyük bir öfke yaratıyordu. Kendi ülkelerinin emperyalizmine karşı çıkan gençlerin öfkesi, ayrımcılığa uğrayan siyahların hak taleplerinin yükseldiği sivil haklar hareketiyle birleşti. Bu dönem aynı zamanda Rock’n Roll kültürünün gençleri sardığı bir momente denk düşüyordu. Gençler için anne babalarının dayattığı kıyafetlerden kurtulmaktan cinselliğe kadar pek çok alandaki en önemli değer özgürlüktü. Güney Amerika’da ABD emperyalizmine karşı ulusal kurtuluş hareketleri de dünyanın dört bir yanındaki gençleri etkiliyordu. Martin Luther King, Malcolm X gibi sivil haklar hareketi öncüleri öldürülmüştü ve ulusal kurtuluş hareketlerinden esinlenen ABD’li devrimci siyahlar, Kara Panterler isimli silahlı örgütü kurmuştu. Kadınlar “Özel olan politiktir” sloganıyla hem sisteme hem de erkek yoldaşlarına meydan okurken, 1969’daki Stonewall İsyanı’yla LGBTİ+ hareketi ilk büyük başkaldırısını gerçekleştirmişti.

68’in en önemli merkezi ise Fransa oldu. Paris’te kadın ve erkek yurtlarının birleştirilmesi talebiyle başlayan görece küçük öğrenci hareketi Nisan ve Mayıs arasında hızla kitleselleşti. Hareketin öncü gücü bugün de Filistin’e destek eylemlerinin yapıldığı Sorbonne Üniversitesi’ydi. Öğrencilerin eylemlerini bastırmak isteyen devlet, 3 Mayıs’ta Sorbonne’nun kapatılmasını emretti. Ancak öğrencilerin arka arkaya gelen eylemleri büyüyerek devam etti. 10 Mayıs’ta öğrenciler üniversitelerine sahip çıkma kararı aldı ve kaldırım taşlarını sökerek barikatlar kurdular. Polisin sert saldırılarına rağmen öğrenciler geri adım atmadı. Tabanlarındaki baskıya dayanamayan sendikalar bir günlük genel grev çağrısı yaptı. 13 Mayıs’ta 1 milyon işçi Paris sokaklarını zapt etti. Birkaç gün içinde Fransa genelinde 10 milyon işçi fabrika işgallerine başlamıştı.

68 hareketi pek çok ülkede farklı biçimlerde ortaya çıktı ancak dünyanın dört bir yanında radikal bir kuşak yarattı. Türkiye’de de 68 hareketi devrimci gençler yarattı ve 1970 yılının 15-16 Haziran’ında Türkiye işçi sınıfının en büyük eylemi gerçekleşti. 1968 hareketi çeşitli sebeplerle geri çekildi ancak geriye “Bütün iktidar hayal gücüne” diyen sonsuz bir miras bıraktı.

Can Irmak Özinanır