12 Ağustos 1930: Serbest Cumhuriyet Fırkası kuruldu

1929 yılında dünyayı sarsan büyük ekonomik krizin Türkiye'ye etkileri de çok ağır oldu. Zaten bozuk olan ekonomi çöktü, halkın sıkıntısı had safhaya ulaştı. Halkın memnuniyetsizliğini daha fazla dizginleyemeyeceğini anlayan Mustafa Kemal, en yakın arkadaşlarından oluşan bir gruba yeni bir parti kurmalarını ve böylece yükselen öfkeyi bastırmalarını emretti. Bu parti Serbest Cumhuriyet Fırkası'ydı.

Mustafa Kemal, partinin genel başkanlığına yakın arkadaşı Fethi Okyar'ın getirilmesini istedi. Fethi Okyar, liberal görüşleri ile tanınan bir insandı. Bu özelliğiyle tümüyle otoriter devletçiliği savunan İsmet İnönü'yle anlaşmazlığa düşmüş ve elçi olarak Paris'e gönderilerek Ankara'dan uzaklaştırılmıştı. Mustafa Kemal'in ısrarıyla Serbest Cumhuriyet Fırkası kuruldu ve Fethi Okyar parti başkanlığına getirildi.

Parti programı ekonomik liberalizmi savunmakla birlikte basın özgürlüğü, örgütlenme özgürlüğü vb. normalde liberal bir partinin savunması gereken konulara programında yer vermiyordu. Yöneticileri genellikle İnönü'yle geçinemeyen kimselerden oluşuyordu. Esas itibarıyla tek parti rejimine utangaç bir karşı çıkıştan ibaretti.

Serbest Fırka, kuruluş amacı olan toplumsal muhalefeti yumuşatma görevini yerine getirmek için Eylül 1930'da İzmir'de bir miting düzenledi. 4 Eylül'de İzmir'e gelen Fethi Okyar binlerce kişi tarafından karşılandı. Fethi Bey ezilme tehlikesi geçirdi, ceketi yırtıldı. 7 Eylül'de muazzam bir kalabalığın katıldığı bir miting yapıldı. Mitinge katılım 50 bin kişiyi geçiyordu ve Serbest Fırka yöneticileri bile dehşete kapılmışlardı. Fethi Okyar'ın tüm yatıştırma çabalarına rağmen galeyana gelen halk CHF binalarına saldırmaya başlayınca, askerler halkın üzerine ateş açtı. Açılan ateşte ölen bir çocuğu, babası Fethi Bey'in önüne getirdi ve "Bir kurban verdik, daha da veririz, yeter ki bizi bunlardan kurtar!" dedi. Bunun üzerine mitingler yasaklandı, bölgede sıkıyönetim ilan edildi, ancak gösteriler günler boyunca sürdü ve pek çok ilçede işçi grevleri yaşandı.

Bu olay CHF'de büyük bir panik yarattı. SF yöneticileri derhal mürteci, komünist vs. olmakla suçlanmaya başlandılar. Birkaç ay sonra yapılan belediye seçimlerinde de SF büyük başarı kazanınca, Mustafa Kemal'in emriyle parti kapatıldı. Mustafa Kemal, Serbest Fırka'nın "yüzüne gözüne bulaştırdığı" halkı yatıştırma işini bizzat üstlenerek bir yurt gezisine çıktı. İlk gittiği yer, Serbest Fırka'nın İzmir'den sonra çok oy topladığı bir il olan Samsun oldu. Samsun, M. Kemal'in "Anadolu'ya ayak bastığı" bir yer olarak büyük bir sembolik öneme sahipti.

Ancak Samsun'da hava çok gergindi. Mustafa Kemal şehri büyük güvenlik önlemleri altında gezebildi. Bu durum onu çok sinirlendirdi, akşam yemeğinde ise istifa etmesini emrettiği SF'li belediye başkanı Boşnakzade Ahmet Bey'in "Halkın bu teveccüh ve itimadına karşı küfranı nimette bulunmayı uygun görmem, hükümetinizin elinde kuvvet vardır, görevden alırsınız olur" diyerek emrine karşı gelmesi üzerine çileden çıktı. Ertesi gün vali ve belediye başkanı görevden alındı. Bu manzaranın benzerleri seçimleri Serbest Fırka'nın kazandığı diğer yerlerde de tekrarlandı. Sonuçta Serbest Fırka tarihe karıştı.

İlginizi çekebilecek diğer yazılar