Filistin üzerine marksist okuma listesi

7 Ekim’den beri Gazze’de yaşananlar tüm dünyanın gözünü bir kez daha Filistin meselesine çevirmiş durumda. Çağımızın teknolojik gelişmeleri sayesinde Batılı ülkelerin ana akım medyasında yer alan İsrail yanlısı haberlere ve öteki tarafta İslamcı veya milliyetçi hamaset yüklü Filistin direnişi “savunan” haberlere rağmen sosyal medya üzerinden an be an yaşanmakta olan katliamı görebiliyoruz. Ancak yaşananları görüyor olmak yeterli değil. Filistin meselesinin nasıl ortaya çıktığını anlamak bu meselenin nasıl çözülebileceği konusundaki fikirlerimizi belirliyor.

Bu yazıda Filistin meselesine dair marksist bir okuma listesini okuyucularımıza sunuyoruz. Bunu yaparken sadece Filistin meselesine dair iç içe geçmiş olan diğer ilgili konuları da kapsayan bir okuma listesi bu: Emperyalizm, Yahudi sorunu ve devrim. Tüm bu konular Filistin meselesini kavramamızda hayati öneme sahip.

Aşağıda sıralanan okuma listesinin bir kısmı Türkçe. Bir kısmı ise İngilizce kaynaklardan oluşuyor. Ayrıca link olarak verilen makaleler de mevcut. Özellikle İngilizce kitap ve makalelere PDF olarak da ulaşmak mümkün. Bu listedeki yayınlara ulaşmak isteyenler aşağıdaki iletişim bilgilerine yazarak metinleri temin edebilirler:

[email protected]

Filistin meselesi

Anne Alexander- Sürekli savaş ile sürekli devrim arasında: İngiliz Marxist Anne Alexander, Hamas’ın 7 ekim saldırısından kısa bir süre sonra yazdığı makalede Filistin’de Filistin Kurtuluş Örgütü veya Hamas liderliğinde bir ulusal kurtuluşun neden mümkün olmadığını Filistin meselesinin uluslararası karakteri üzerinden açıklıyor ve sürekli devrim teorisini Filistin özelinde yorumluyor.

William I. Robinson ve Hoai-an Nguyen- Gazze’deki savaşın ekonomi politiği: Dünyaca ünlü sosyoloji profesörü William I. Robinson ve doktora öğrencisi Hoai-an Nguyen, Gazze savaşını küresel kapitalist ilişkiler üzerinden Marksist bir analize tabi tutuyor.

Norman Finkelstein- Gazze bir açık hava hapishanesi: Filistin topraklarında uzun yıllar New York Times muhabirliği yapmış olan Amerikalı sosyalist gazeteci Chris Hedges, anti-siyonist bir Yahudi siyaset bilimci olan Norman Finkelstein ile yaptığı röportajda 7 Ekim saldırısını konuşuyor. Finkelstein, Hamas’ın saldırısını Amerikan tarihindeki Nat Truner liderliğindeki köle isyanlarıyla kıyaslıyor. Dönemin kölelik karşıtı hareketinin, Turner liderliğinde beyazların ailelerini ve hatta çocuklarını dahi öldüren köle isyanı sırasında eleştiri oklarını kölelere değil kölelik düzenine yönlendirdiğini anlatıyor.

Philip Marfleet- Filistin ve Arap devrimleri: İngiliz Marxist ve siyaset bilimci Philip Marfleet, 2015 yılında yazdığı makalede Arafat’ın Fetih örgütünün, Filistin Kurtuluş Örgütü’nün ve Hamas’ın sınıfsal kökenleri ve tarihini anlatarak Filistin’in özgürlük mücadelesinin ancak 2011’de yaşandığı gibi bir Ortadoğu devrimiyle mümkün olabileceğini açıklıyor. 

Doğan Tarkan ve Roni Margulies- Direnen Filistin. Siyonizm, İsrail ve İntifada: Birisi Lübnan’da bulunmuş olan diğeri de Yahudi bir Marxist olan iki önemli Türkiyeli devrimcinin 2002 yılında yazdıkları kitap Filistin sorunun kökenlerini ve Filistin halkının direnişini anlatıyor.

Ilan Pappé- İsrail’in krizi ve Filistin direnişi: Kudüs’te yaşayan Filistinli gazeteci/yazar Tevfik Haddad ve Avrupa Filistin Çalışmaları Merkezi’nin yöneticisi, İsrail doğumlu Yahudi akademisyen ve Marxist Ilan Pappé ile yapılan röportajda hem İsrail’in siyasal krizinin altında yatan köklü süreçleri hem de Filistin direnişinin durumunu ele alınıyor.

Ilan Pappé’nin diğer kitapları: Türkçeye çevrilmiş olan kitapları; Modern Filistin Tarihi (Phoenix, 2007), Noam Chomsky ile birlikte yazdığı Yaşamla Ölüm Arasında Gazze (BGST, 2011), İsrail Hakkında On Mit (Nika, 2018), Modern Ortadoğu: Toplumsal ve Kültürel Bir Tarih (İletişim, 2019), Unutulmuş Filistinliler (Küre, 2020) ve Filistin’de Etnik Temizlik (İntifada, 2022)

Tony Cliff- Siyonizm ve Filistin’in kurtuluşu üzerine: Filistinli bir Yahudi Marxist olan Tony Cliff, 1998 yılında yazdığı makalede Siyonizm’in kökenlerini, emperyalizme olan bağımlılığını, Holokostu (Yahudi soykırımı) ve Ortadoğu’da bir işçi devrimi ihtiyacını anlatıyor. Cliff ayrıca 1982’de yazdığı bir başka kısa yazıda da İsrail devletinin Filistinlilere yönelik şiddetinin nedenlerini açıklıyor. 

Yahudi sorunu üzerine

Abram Leon- Yahudi sorunu üzerine: Belçikalı Yahudi Marxist Abram Leon, Naziler tarafından Auscwitz toplama kampında katledilmeden önce Yahudiliğin sınıfsal kökenleri üzerine bu muazzam Marxist kitabı kaleme almıştı. Kitap ancak ölümünün ardından 1950 yılında ilk kez okuyucuyla buluşmuştu. Kitabın İngilizce PDF’sine ulaşmak mümkün. 

Yakov Rabkin- Siyonizmin kökenleri: Kanadalı Yahudi akademisyen Yakov Rabkin, Siyonizm’in kökenlerini ve Filistin sorununu tarihsel bir perspektifle ele alıyor. Rabkin’in 2014 yılında İletişim Yayınları tarafından Türkçe’ye kazandırılan Yahudilerin Siyonizm Karşıtlığı adlı bir de kitabı mevcut. Rabkin’in yazıları Marxist kaynaklar olmamakla birlikte önemli bir Siyonizm tarihi anlatısıdır.

Enzo Traverso- Marksistler ve Yahudi Sorunu: İtalyan Marxist Enzo Traverso, Karl Marx'tan Frankfurt Okulu'na kadar 'Yahudi Sorunu'nun Marksist teori içinde açtığı önemli tartışmalara değiniyor. Bu kitap Yazın Yayıncılık tarafından Marksistler ve Yahudi Sorunu - Bir Tartışmanın Tarihi (1843-1943) adıyla Türkçeleştirildi. 

Emperyalizm Üzerine

Alex Callinicos- Emperyalizm ve Küresel Ekonomi Politik: Britanyalı Marxist ve akademisyen Alex Callinicos, Buharin ve Lenin tarafından geliştirilen Marxist emperyalizm teorisini günümüz ilişkilerine emperyalizmin jeopolitik de bir ilişki olduğu üzerinden uyarlıyor. Kitabın ilk yarısında, Birinci Dünya Savaşı döneminde Lenin, Luxemburg ve Buharin gibi Marksistler ile liberal iktisatçı J.A. Hobson tarafından geliştirilen klasik emperyalizm kuramlarını eleştirel bir biçimde değerlendiriyor. Ardından da ekonomik bir sistem olarak kapitalizm ile uluslararası devletler sistemi arasındaki ilişkiye dair bir kuram taslağı çizerek Antonio Negri, David Harvey, Giovanni Arrighi ve Ellen Wood gibi çağdaş imparatorluk ve emperyalizm kuramcılarını eleştiriliyor.

Vladimir Ilyiç Lenin- Emperyalizm, Kapitalizmin En Yüksek Aşaması: Lenin, Ağustos-Ekim 1916 tarihleri arasında yazdığı ünlü eserinde birinci dünya savaşına giden kapitalist tekelleşme ve Pazar ve hammadde rekabetini merkezine alarak açıklıyor.