Şiddetin bir türü olarak mobbing

Mobbing kavramının Türkçe karşılığı, "İşyerlerinde, okullarda ve benzeri topluluklar içinde belirli bir kişiyi hedef alıp, çalışmalarını sistemli bir biçimde engelleyip huzursuz olmasına yol açarak yıldırma, dışlama ve gözden düşürme" olarak tarif ediliyor ve mobbing uygulayan kişi “tacizci”, mobbinge maruz kalan kişi ise “mağdur” olarak tanımlanıyor.

Kapitalist üretim ilişkilerinin rekabetçi ve yabancılaştırıcı karakterinin bir uzantısı olan mobbing kavramı; Almanya, İngiltere, ABD gibi ülkelerde özellikle iş yaşamına ilişkin literatürde 1980’lerden itibaren telaffuz edilmeye başlansa da, Türkiye gibi temel hak ve özgürlüklerin çok kısıtlı olduğu ülkelerde yakın zamana kadar çok fazla gündem olan bir kavram değil. Araştırmacılar, mobbing kavramının bazı ülkelerde daha az gündemde olmasını; fiziksel şiddet, kaba kuvvet, taciz gibi belirgin/görünür şiddet eylemlerinin aktif olması ve bu eylemlere yönelik sistematik cezasızlık ile ilişkili olduğunu belirtiyorlar.

Bazı kaynaklarda “inceltilmiş şiddet” olarak da tarif edilen mobbingin kapsamı çoğunlukla belli bir eğitim seviyesine sahip ve kurumsallık ilişkisi içindeki iş yaşamını içerse de, okul-ev-arkadaş ortamı gibi içinde hiyerarşik ilişkilerin olduğu ya da olabileceği her türlü sosyal çevre olarak da genişletilebilir. Sistematik değersizleştirme, bezdirme, yalnızlaştırma gibi pratikleri ve sonuçları barındıran bu örtük/psikolojik şiddet yönteminin, manipülasyona açık ve kanıtlanması çok da kolay olmayan doğası nedeniyle, sebep olduğu zararlar oldukça ağır. Bu örtük şiddetin, mobbinge uğrayan kişi tarafından tanımlanması da çoğunlukla zaman alabiliyor; çünkü aile-okul-işyeri gibi kemikleşmiş toplumsal ve ekonomik rol dağılımlarına sahip sosyal ağlar, kanıksanmış pek çok şiddet temelli/hiyerarşik davranış kalıbını bünyesinde barındırıyor. Özellikle iş yerinde karşılaşılan ve asttan üste gerçekleşen mobbingin dikeyde mobbing, eş kıdemler arasında yaşanan mobbingin de yatayda mobbing olarak tanımlanması; bahsedilen sosyal ağlar içinde karşılaşılan bu şiddet türünün sadece hiyerarşik bir baskı yöntemi olmadığını da gösteriyor. Fiziksel rahatsızlıklara da dönüşebilen ruhsal sorunlara sebep olan mobbingin, intihara kadar sürükleyebilen bir çaresizlik duygusu yaratma potansiyeli olduğunu biliyoruz. 25 Şubat 2017’de intihar eden akademisyen Mehmet Fatih Traş, sistematik yıldırma, görev vermeme, soruşturma gibi ısrarlı bir dizi psikolojik şiddet eylemi sonucu yaşamına son veren onlarca insandan biri olarak, mobbingin nasıl bir şiddet türü olduğunu da gözler önüne seriyor. Pandemi sürecinde üzerlerindeki yük dayanılmaz boyutlara ulaşan sağlık çalışanlarının uzun nöbet saatleri, kalitesiz yemek ve ekipman kısıtlılığı gibi pek çok konuda dile getirdikleri şikayetler de aslında kişiyi görev alanı içinde değersizleştiren davranışlar olarak mobbing’in güncel örnekleri olarak karşımızda duruyor.

Konunun uzmanları; yaşanan şeyin mobbing olduğundan emin olunması için kullanılan ölçütleri, söz konusu davranışın en az 6 ay gibi süre boyunca gerçekleşiyor olması,  sistematik ve sürekli olması ve mağdurun sağlığında zararın meydana gelmesi olarak tarif ediyorlar. Mobbinge uğradığından emin olan kişinin, hukuki yollara başvurabilmek için yazışmalar, mesajlar gibi somut deliller toplaması ve mümkünse bu davranışa tanıklık eden kişileri de sürece dâhil etmesi gerekiyor. 

Mobbinge mücadelede alınan hukuki önlemler, yazının başında dile getirildiği gibi, konunun hukuki olarak tanınır olup olmamasıyla ya da genel hak ve özgürlükler konusundaki tutumuyla yakından ilişkili. Avrupa Birliği’ne üye devletlerde, işverenler, çalışanları fiziksel, psikososyal ve/veya cinsel şiddet ve tacize karşı koruma yükümlülüğüne ilişkin yasal düzenlemeleri yapmak zorundalar. Hollanda Hukuku’na göre işçi, hem işverenin hem de diğer işçilerin psikolojik tacizine karşı korunmaktadır. İşverenin psikolojik tacizi engellememesi durumunda da, işçiye tazminat yükümlülüğü bulunmaktadır. Alman Hukuku’nda psikolojik taciz, Alman Medeni Kanunu’nda işverenin işçiyi gözetme borcu kapsamında değerlendirilmektedir. İşverenin psikolojik tacizde bulunmasının yaptırımı tazminattır. İngiltere’de ve İrlanda’da mobbing, eşitlik mevzuatı çerçevesinde değerlendirilmektedir. İrlanda’da 2007’de yayımlanan yönetmelikle, manevi tacizin işverenlerce değerlendirilmesi ve önlenmesi zorunlu. İsveç’te mobbing, 1994″ten beri İş Güvenliği ve İşçi Sağlığı yasası kapsamında suç sayılıyor.

Mobbing Eğitim Yardım Araştırma Derneği (MEYAD) Kırıkkale Temsilcisi Av. Abdullah Pekgöz’ün aktardığına göre; Türkiye yasalarında psikolojik tacizi doğrudan içeren bir hüküm bulunmamaktadır. Anayasanın “Devletin Temel Amaç ve Görevleri” başlıklı 5’inci maddesinde; “kişinin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmak, insanın maddî ve manevî varlığının gelişmesi için gerekli şartları sağlamak” devletin görevleri arasında sayılmıştır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı devletin görevleri niteliğinde sayılan bu hakkın korunması için 2011/2 sayılı İşyerlerinde Psikolojik Tacizin (Mobbing) Önlenmesi Genelgesi ile psikolojik tacizin önüne geçilmek adına Alo 170 hattı ve “Psikolojik Tacizle Mücadele Kurulu” kurulması gibi bazı somut adımlar atıldığı söylenebilir. 

Bu konuda atılacak somut adımlardan en önemlisi ise, 25 Haziran 2021 tarihinde yürürlüğe giren, Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) 190 sayılı Çalışma Yaşamında Şiddet ve Tacizin Önlenmesi Sözleşmesi’nin Türkiye tarafından da onaylanması ve bu sözleşmeye hukuken bağlı olması olacaktır.

Örtük ve ruhsal, fiziksel etkileri olan bir psikolojik şiddet türü olan mobbingin, işyeri-okul-ev gibi sosyal ilişkileri içeren tüm ağlarda görünür kılınması ve önlenmesi için hukuki yolların genişletilmesi, şiddetin her türünün cezasız kalmasına son verilmesi ve meslek odası, sendika gibi örgütlenmelerde ciddiyetle ele alınması gerekiyor. 

Esra Akbalık

Yararlanılan Kaynaklar:

http://www.basin-is.org.tr/mobing-nedir,2,2,179#.YYZIFWBBxPY

https://www.gazeteduvar.com.tr/analiz/2016/12/23/siddetin-yeni-bicimi-mobbing

https://www.iienstitu.com/video/mobbing-nedir-ve-nasil-mucadele-edilir

https://disktekstil.org/yasalar-hukuk/haklarimiz/mobbing-bezdirme-yildirmaya-karsi-mucadele

https://www.sivilsayfalar.org/2019/07/01/mobbinge-karsi-cozum-birlikte-mucadele/

https://kolayik.com/blog/mobbing-arastirma-ve-istatistikleri/

http://mobbingdernegi.org.tr/wp-content/uploads/2021/01/MEYAD-B%C3%9CLTENn.pdf

https://www.kadinisci.org/2021/06/29/turkiye-ilo-c190i-onaylamali-ve-etkin-sekilde-uygulamali/