Yapay insan DNA’sı oluşturma planı açıklanıyor
05.05.2017 - 10:00Bilimde hayatın temel yapı taşlarının değiştirilmesine dair tartışma tekrar başladı. Çok sayıda bilim insanına göre yapay DNA için sadece dört, beş sene var.
Bilimdeki en büyük ahlâki tartışmalarından biri olan hayatın temel yapı taşlarının değiştirilmesi konusu bir kez daha tartışmaya açıldı. İnsan genomunu temelden yazmak konusunda iddialı ve tartışmalı bir plan hazırlayan bilim insanlarına göre, DNA sentezleme ve onu memelilere ve hatta insan hücrelerine dahil etme pratiği en fazla dört-beş yıl uzakta.
Genetik ve biyomühendislik alanındaki yaklaşık 200 önde gelen araştırmacının gelecek hafta New York City’de gerçekleşecek bir toplantıya katılmaları ve şu anda Genome Project-write (Genetik Kodları Yazma Projesi / GP) planının sonraki aşamalarını görüşmeleri bekleniyor. Araştırma amacıyla yüz milyon Amerikan Doları ayrılan girişim, insan genomu da dahil olmak üzere, canlı organizmalar üzerinde mühendislik ve test çalışmalarını içeriyor.
İnsan genetik kodunu haritalandıran (13 yıllık araştırmanın ardından, 2003 yılında sonuçlanan öncül İnsan Genomu Projesi’nin -HGP- devamı olarak planlanan) proje, bilim insanlarının bitki, hayvan ve insan DNA’sını etkili bir şekilde nasıl sentezleyebilecekleri konusunda bir sonraki mantıklı adımı ortaya çıkarabilir.
GP yazma koordinatörü Nancy J. Kelley, CNBC’den Alex Ossola’ya verdiği röportajda “HGP genomu okumamızı sağladı; ancak bunu hâlâ tam olarak anlayamıyoruz” demişti.
Projede yer alanlar, projeyi genom bilimi konusundaki anlayışımızı geliştirmek için tasarlanan açık, uluslar arası bir işbirliği biçiminde tanımlarken, GP yazma alanın bir yıl önce gerçekleştirilen ilk büyük buluşmanın neredeyse gizli olarak seçilmiş bir grupla gerçekleştirilmesinin ardından, kapalı kapılar ardında görüşmeler yapan uzmanlarla ilgili ciddi tartışmalar yaşanmıştı.
Cosmos Dergisi’ne yazdıkları makalede, Northwestern Üniversitesi’nden tıp etiği uzmanı Laurie Zoloth ve Stanford Üniversitesi’nden sentetik biyolog Drew Endy “İnsan genomu sentezi, günümüzde bir tür olarak insanlığın tümünün özünü yeni baştan tanımlayabilen bir teknoloji olduğu için, bu tür olasılıkları gerçekleştirme konusundaki tartışmaların … açık ve önceden görüşülmeden yapılmaması gerektiğini savunuyoruz” diyorlar.
O günden bu yana, bu girişimi destekleyen araştırmacılar, projenin ayrıntılarını Science dergisine sundukları bir yazıda ilan etmenin yanı sıra, GP yazma konusundaki zaman çizelgesini ve hedeflerini özetleyen bir plan sunarak daha da samimi bir tavır ortaya koydular.
GP yazımının önde gelen bilim insanlarından genetikçi ve biyokimyacı New York Üniversitesi Langone Tıp Merkezi’nden Jef Boeke, yaklaşımın her zaman, gelişme yaşandıkça araştırmayı çerçevelemek ve yönlendirmek için geniş kapsamlı biçimde bilim camiasına danışmak olduğunu belirtiyor.
“Hemen yarın bir tam insan genomu sentezlemeye başlayacağımızı söylemenin planımıza katkıda bulunacağını düşünmüyorum. Kaynakların bu yönde mi yoksa başka bir yönde mi kullanılması gerektiği konusunda ve bunun ahlâki boyutu hakkında bolca tartışmayla geçirebileceğimiz dört veya beş yıllık bir süre mevcut.” diyor.
“Herkes bir görüşe sahip ve seslerinin duyulmasını istiyor, ne zaman olursa olsun insanların söylediklerini duymak istiyoruz.” diye ekliyor Boeke.
Ancak bu konuşmalar gerçekleşirken, bilim de gelişimini sürdürüyor.
Boeke geçtiğimiz mart ayında, 2017 yılının sonuna kadar tamamlanması beklenen yapay bir maya genomunu sentezlemek için birlikte çalışan yüzlerce bilim insanını yönettiği, bahsi geçen projeyle ilgili detaylar paylaştı.
Gerçekleşmesi 4-5 yılı bulabilir
Başarıyla sentezlenen DNA mayası ile sıfırdan yapay insan DNA’sı yaratmak noktası arasında büyük bir mesafe söz konusu olabilir. Ancak genel amaç, nihai sonuca ulaşmadan önce nispeten basit olan genetik kodların (mikrop ve bitki DNA’sı gibi) nasıl sentezleneceğini bulmak.
Boeke, “Bunu başarırsanız, karmaşık bir aracın nasıl işlediğine ilişkin çok daha derinlikli bir kavrayış kazanırsınız” diyor. “Gerçekten de sentetik bir genom, yeni bilgiler edinmek için öenmli bir araçtır.”
GP yazımı, yeni örgütsel yapısı içerisinde, insan genomlarının bütünüyle veya kısmen sentezlenmesini amaçlayan İnsan Genom Projesinin temel alanını (yazan HGP yazısı) içeren ana projedir.
Projenin asıl hedefi bitki, hayvan ve insan DNA’sının sentezlenmesinin dışında, genom mühendisliğinin maliyetini azaltmaktır.
Maliyeti çok yüksek
Günümüzde, DNA’mızı oluşturan her baz poliükleobaz molekülünü sentezlemek için yaklaşık 10 sent harcama yapıldığı tahmin edilmektedir ve insanlara gelince, bu molekül çiftlerinden yaklaşık 3 milyar tane olduğu düşünüldüğünde, sentez faaliyeti oldukça pahalı bir süreçtir.
Plan, bu maliyeti on yıl içerisinde bin kattan daha ucuza yapabilmek yönünde.
Şayet bu amaç gerçekleşirse, DNA sentezinde gerçekleşen daha düşük maliyet, kanser ve genetik hastalıklar gibi hastalıkları tedaviyi hedefleyen, organ nakillerinin başarılı olmasına yardımcı olan ve virüslere karşı bağışıklık kazanmaya ilişkin daha fazla şey keşfeden her türlü tıbbi potansiyel tedavi yolunun önünü de açabilir.
Elbette bunun gerçekleşmesi için GP yazımı organizatörlerinin önümüzdeki hafta yapacakları toplantıların bir diğer ihtiyaç olan yaklaşık 100 milyon ABD dolarlık bütçeyi sağlamaları gerekmekte.
Şimdiden heyecan yaratan bu girişim, önümüzdeki yıllarda GP yazma konusunda çok daha fazla tartışmaya neden olacaktır.
Peter Dockrill
* Makale Gazete Duvar'dan alınmıştır. Orijinali Sciencealert sitesinde yayınlanmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)