Tekirdağ'da parlamenter sistem ve başkanlık tartışıldı

Adalet Zemini Tekirdağ aktivistlerinin düzenlediği “Parlamenter sistem mi, başkanlık mı?” konulu panel, 21 Ocak Cumartesi günü Prof. Emre Bağce’nin katılımıyla Tekirdağ’da gerçekleştirildi.

Panelde sunumu, Frankfurt Okulu (2006), Sokrates’ten Aşık Veysel’e (2010), Türk Parlamento Tarihi (2012), Güzel Kelimeler (2015) ve Parlamenter sistem mi, Başkanlık mı (2016) isimli kitapların yazarı, hâlen Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi'nde ders veren Emre Bağce yaptı.

Bağce, konuşmasında dünyadaki 199 ülkenin yönetim sistemlerini ele aldı. 199 ülkenin 86’sı parlamenter, 59’u başkanlık, 41’i yarı başkanlık sistemleri ile yönetiliyor. 13’ü ise diğer (monarşi, cunta, tek parti, geçiş aşaması vb.) kategorisinde.

Emre Bağce, ülkelerin dünya sıralamasındaki yerini ölçmek ve parlamenter, yarı başkanlık ve başkanlık sistemlerini kullanan ülkeleri birbirleri ile kıyaslayabilmek için 20 endeksten yararlandığı söyledi.

Yararlanılan endeksler şunlardı:

1.Küresel yoksulluk endeksi

2.Tutuklu ve mahkûm oranları

3.Yetişkin ölüm oranları

4.Dünya basın özgürlüğü endeksi

5.Kırılgan devletler endeksi

6.İyi ülke endeksi

7.Küresel barış endeksi

8.Gelir dağılımı eşitliği (Gini)

9.İşsizlik oranları

10.Sağlıklı yaşam beklentisi

11.Ekonomik özgürlük endeksi

12.Dünya mutluluk sıralaması

13.Demokrasi sıralaması

14.Yürütmenin sınırlandırılması endeksi

15.İnsani gelişme endeksi

16.Hukukun üstünlüğü endeksi

17.Sosyal gelişim endeksi

18.Siyasi haklar ve özgürlükler endeksi

19.Yolsuzluk algısı endeksi

20.Dünya sağlık çalışanı sıralaması

Her sistemdeki (parlamenter, yarı başkanlık ve başkanlık) ülkelerin endeks ortalamaları hesaplandı. Tablolara Türkiye’nin puanları eklendi. İlk on endekste değerlerin düşük olması, ikinci on endekste ise yüksek olması olumlu.

	Parlamenter sistem		Yarı başkanlık	Başkanlık	Dünya ortalaması	Türkiye
1.Küresel yoksulluk endeksi	0,09		0,21	0,2	0,17	*
2.Tutuklu ve mahkum oranları	82		143	230	144	220
3.Yetişkin ölüm oranları	129		201	216	172	109
4.Dünya basın özgürlüğü endeksi	26		35	36	33	44
5.Kırılgan devletler endeksi	56		80	80	70	75
6.İyi ülke endeksi	53		71	69	63	72
7.Küresel barış endeksi	1,8		2,1	2,2	2	2,4
8.Gelir dağılımı eşitliği (Gini)	36		39	43	39	40
9.İşsizlik oranları	9,3		9,7	7,2	8,6	9,2
10.Sağlıklı yaşam beklentisi	65		59	58	62	65
11.Ekonomik özgürlük endeksi	66		59	57	61	62
12.Dünya mutluluk sıralaması	5,9		4,7	5,3	5,4	5,4
13.Demokrasi sıralaması	66		54	57	60	53
14.Yürütmenin sınırlandırılması endeksi	0,64		0,55	0,51	0,58	0,37
15.İnsani gelişme endeksi	0,77		0,63	0,63	0,69	0,76
16.Hukukun üstünlüğü endeksi		0,63	0,54	0,5	0,57	0,46
17.Sosyal gelişim endeksi		72	59	60	64	66
18.Siyasi haklar ve özgürlükler endeksi		76	54	53	60	53
19.Yolsuzluk algısı endeksi		55	38	34	43	45
20.Dünya sağlık çalışanı sıralaması		7,9	3,8	3,8	5,8	4,1
* En yoksul 101 ülke için hesaplandı, Türkiye bu 101 ülke içinde değil.

Analizlerin sonucunda Emre Bağce’nin ulaştığı sonuçlar şöyleydi:

- Başkanlık sisteminde işsizlik oranı daha düşük, parlamenter sistemlerde yüksek.

- Kırılgan devlet endeksi başkanlık sistemlerinde çok yüksek, Türkiye ise bugün bile olumsuz bir değere sahip.

- Türkiye’nin olumlu olduğu iki endeks, yetişkin ölüm oranı ve sağlıklı yaşam beklentisi.

- Türkiye’nin olumsuz olduğu endeksler; tutuklu mahkum oranları, iyi ülke, kırılgan devletler, basın özgürlüğü, küresel barış, demokrasi sıralaması, yürütmenin sınırlandırılması, hukukun üstünlüğü, siyasi haklar ve özgürlükler endeksleri. Bu değerleri ile Türkiye parlamenter sistemden kopmuş gibi görünüyor.

- Genel olarak parlamenter sistemler başkanlık ve yarı başkanlığa göre daha iyi endeks değerlerine sahipler.

- Avrupa’da Kıbrıs ve Belarus dışında başkanlık sistemi bulunmuyor. Başkanlık veya yarı başkanlıkla yönetilen pek çok ülkede parlamenter sisteme doğru bir geçiş yaşanıyor. Finlandiya ve Kırgızistan parlamenter sisteme geçti, Polonya ve Moğolistan geçme aşamasında.

- Dünyada parlamenter sistemden başkanlığa geçmeye çalışan tek ülke Türkiye.

Bağce'nin yeni anayasa ile ilgili eleştirileri ise şöyleydi:

- Yasama görevi Cumhurbaşkanı ve Meclis arasında çift başlı hâle getiriliyor, bu büyük bir tehlike. Aynı konuda Meclis kanun çıkaracak, Cumhurbaşkanı kararname çıkaracak. Cumhurbaşkanı metne sadece virgül ekleyerek “benim metnim farklı” diyebilir.

- Mevcut sistemde Cumhurbaşkanı hem Meclisi (yasaları ikinci defa görüşülmek üzere geri çevirerek) hem de hükümeti (kararnamelerini onaylamayarak) denetleyen bir konumdaydı. Bu denetçi pozisyon ortadan kaldırılıyor.

- Parti başkanı olan Cumhurbaşkanına yasamayı belirleme yetkisi verilmiş oluyor. Yüksek yargının çoğunluğunu da Cumhurbaşkanı belirleyeceğinden yürütmedeki konumu ile birlikte tüm kuvvetler tek bir kişide toplanmış oluyor.

- Bütün bu sonuçlardan yola çıkarak diyebiliriz ki, parlamenter sistem günümüzde diğer yönetim sistemlerinden hem demokratik olarak gelişmiş, hem de ekonomik olarak kalkınmış bir ülke hedefine daha uygundur.

İlginizi çekebilecek diğer yazılar