Başka deneyimlerden öğrenmek: Katalonya ulusal sorunu (2)

Türkiye’deki rejimin demokrasi mücadelesi verecek toplumsal sınıfları işin başında pasifize etmesi, yani rejimin, demokratik kanalları sakat bırakması, Kürt ulusal sorunu başta olmak üzere birçok meselenin geçmişten bugüne çözülmeden gelmesine sebebiyet vermiştir. Yazımın ilk bölümünde vurguladığım gibi İspanya yaşanmışlardan kısmi anlamda da olsa dersler çıkarmasını başarmış ve Katalonya ulusal sorunu başta olmak üzere tarihten, geçmişten gelen sorunları belli bir düzeye getirerek çözüm yolunda ilerici adımlar atmıştır.

İspanya’nın günümüzde demokratikleşme adına attığı en önemli adım; İspanya’nın resmi olmayan ancak fiilen uygulanan yönetim biçimi federatif cumhuriyettir. Adı her ne kadar cumhuriyet de olsa sistemi ve onun işleyişi federatif yapıyı hatırlatmaktadır. Ülke bayrağının yanında bölge bayrağı Katalonya bayrağı da dalgalanmaktadır. Katalanların dil düzleminde de bir problemleri yok, resmi dilin yanı sıra, 2. resmi dil yerel dillerdir. İspanya’da, 2. Cumhuriyet Dönemi’nde (1931-1933) Katalonya, Bask ve Galiçya olarak üç özerk bölgeden oluşmaya başladı. 1. Cumhuriyet’ten 2. Cumhuriyet’e evrim sürecinde İspanya daha bir demokratikleşerek, Katalonya başta olmak üzere Galiçya ve Bask halkının ulusal anlamda önleri daha bir açıldı.

Fakat Franco’nun halkları yok sayan siyasi darbesi. 2. Cumhuriyet ve onun ortaya çıkardığı demokratik kazanımları ortadan kaldırarak sonlandırmıştır. Günümüzdeki Türkiye’nin bile gerisine düşerek, Katalan halkının ana dilini bile yasaklamıştır. Ülkedeki demokrasi alanının Franco’nun askeri darbesi ile askıya alınması, muhalif kesimin legal siyaset yapamaz bir hale gelmesi, ister istemez bazı grupları ETA gibi silahlanmaya doğru itmiştir. Yani ETA’yı, Bask halkının özgürlüğü için mücadele veren bu silahlı örgütü, Franco’nun baskıcı politikası yaratmıştır. Bask halkı ve Bask bölgesi ETA aracılığı ile silaha sarılıp daha çok kendi ulusal talepleri noktasında bir siyaset yürütürken, Katalonya ise hem ulusal hem de toplumsal ve sınıfsal kurtuluşu baz alan bir program ile hareket etmiştir.

Bask ve Galiçya’dan farklı olarak, Katalonya’daki ulusal hareket sosyalist bir hareket olarak doğmuştur. Günümüzde Katalonya’nın ilericilik anlamında ne kadar ilerde olduğu tartışmalı bir durum. Fakat genelde solcular sahip çıkarlar Katalonya’ya. Tabi bu sahip çıkmanın bir geçmişi var. Yazının diğer bölümlerinde de ifade ettiğim gibi İspanya iç savaşına giden bir geçmişi olduğu için Katalanlara karşı Dünya’daki solcuların bir sempatisi söz konusu.

Katalonya bölgesi İspanya’nın üretici güçler ve üretim ilişkileri bağlamında en gelişmiş bölgelerinden biri. Örneğin; Aragon gibi, Granada gibi İspanya’nın içlerine doğru olan şehirler Katalonya’ya göre daha geri kalmış şehirler. Bu gelişmişlik Katalonya’daki siyasete de bire bir etki eden, oradaki ulusal hareketin ve ulusal programın şekillenişinde doğrudan belirleyici olan bir durum.  Katalonya’daki kapitalist üretim ilişkilerinin daha erken bir tarihte gelişmesi, Katalonya’daki üretici güçlerin, ulusal hareketin hangi program düzleminde ortaya çıkması gerektiği noktasında doğrudan belirleyici olmuştur. Şehirleşmenin, kentleşmenin, işçileşmenin Katalan bölgesinde İspanya’nın diğer bölgelerine nazaran daha hızlı bir şekilde gelişmesi Katalan ülkesinin siyaset yapış tarzını belirlemiştir.

Bu durum; İspanya ve Katalonya tarihindeki geçmişten günümüze gelen evrim süreci ve bu sürecin İspanya ve Katalonya’daki sosyolojiyi, halk tabakasını değiştirmesi ve bu değişimin Katalonya burjuvazisi başta olmak üzere, Katalan halkı üzerindeki etkileri ile açıklanacak bir durumdur. Katalonya burjuvazisi, İspanya’nın diğer bölgelerine kıyasla Galiçya ve Bask ile kıyaslandığında daha erken gelişen bir burjuvazidir. Katalan burjuvazisinin, Katalan halkı içinde bu kadar erken gelişmesine rağmen Katalan ulusal sorunu hakkında, Katalonya’da tarihsel olarak kendi ulusal kavgasını verecek bir düzeye, neden çok geç bir vakitte ulaşmıştır? Uzun yıllar İspanya ile beraber yaşamayı savunurken, neden günümüzde İspanya’dan ayrılma taraftarı olmuştur? Bunları tartışmadan İspanya’nın tarihsel süreç içerisinde geçmişten günümüze yaşadığı değişimleri ve bu değişimlerin Katalonya’ya olan etkileri iyi kavramak ve anlamak zorundayız.

Devam edecek…

Mehmet Can