Ukrayna Savaşı müttefikleri bile nasıl bölüyor?

Ukrayna Savaşı konusundaki Batılı anlatının bir parçasını, Avrupa Birliği üyesi Orta ve Doğu Avrupa devletlerinin, AB’nin liderliğini ele alarak bu birliği Rusya’ya karşı harekete geçirdiği hikayesi oluşturuyor. Bu hikâye her zaman abartılıydı; AB’nin üç kurucu devleti olan Fransa, Almanya ve İtalya hala birliğe ekonomik olarak egemen. Artık bu anlatı da çözülüyor. Geçen hafta Polonya Başbakanı Mateusz Morawiecki, hükümetinin Ukrayna’ya silah tedariğini durdurduğunu açıkladı. 

Polonya, AB’nin Doğu Avrupa’daki üyelerinden en önemlisi, AB içerisindeki beşinci en kalabalık nüfusa ve büyüyen bir ekonomiye sahip. Geçtiğimiz iki yüzyılın büyük kısmında Polonya’ya Rus emperyalizmi egemendi, o yüzden ülkede Rusya düşmanlığı yapmak, kolay bir siyaset. Varşova, Kiev’i askeri olarak çok aktif bir şekilde destekledi ve yaklaşık bir milyon Ukraynalı mülteci aldı. İktidardaki Hukuk ve Adalet Partisi (PiS), savunma bütçesini -NATO’nun belirlediği hedefin iki katı olan- ulusal gelirin yüzde dördüne çıkarmakta kararlı.

Ancak PiS hükümetinin sağcı otoriterizmi, “demokrasi” ve “otokrasi” arasındaki mücadele düşüncesinin doğru olmadığını ispatlıyor. Polonya hükümeti yargıçları siyasal olarak sorumlu hale getirmeye çalıştığı için AB ile anlaşmazlık yaşıyor. Bloomberg iş dünyası internet sitesinde yayınlanan bir makalede denildiği gibi; “kendi komşularına karşı paranoyaya yakın bir bakışı olan, popülist, milliyetçi, göçmen-karşıtı ve AB karşısında şüpheci bir hükümet, Kiev’e yönelik Avrupa desteğinin kilit unsuru haline geldi” 

Ukrayna ile olan anlaşmazlığın kökeninde, Vladimir Putin’in temmuz ayında Karadeniz Tahıl Girişimi’nden çekilmeye karar vermesi var. Türkiye’nin aracılık ettiği bu anlaşma, çok büyük bir tahıl üreticisi olan Ukrayna’nın, gıda ihracatını deniz yoluyla başka ülkelere ulaştırmaya devam etmesini sağlıyordu. Bloomberg’deki makaleye göre, “büyük ölçüde Rusya’da çok iyi bir hasat alınması nedeniyle, buğday fiyatları büyük bir düşüş göstererek, Eylül ayında son iki yılın en düşük düzeyine geriledi… aynı zamanda çiftçilik Ukrayna’nın ekonomisinin %10’unu oluşturuyor ve uluslararası geçerliliği olan döviz elde etmenin en önemli kaynaklarından biri. Buğday ihraç edememek bu ülkeye vurulan büyük bir darbe niteliği taşıyor.”

“Bu durum [Rusya’nın anlaşmadan çekilmesi] Ukrayna’nın geniş hasatlarını pazara ulaştırması için elinde yalnızca Doğu Avrupa’dan geçen karayolunun kalmasına neden oluyor, ancak geçmişte bu [yolla yapılan ihracat] Polonya, Macaristan, Slovakya ve diğer ülkelerde yerel buğday fiyatlarının çakılmasına ve çiftlik gelirlerinin düşmesine neden olmuştu. Avrupa Birliği cuma günü Mayıs 2023’te Ukrayna’nın Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Romanya ve Slovakya’ya buğday, darı, kolza ve ay çekirdeği ihracatına getirdiği yasağı kaldırdığında, bu hükümetlerden üçü isyan etti.”

Ucuz Ukrayna tahılının yarattığı rekabet, geçtiğimiz ilkbaharda çoktan Polonyalı çiftçilerin protestolarını tetiklemişti. Polonya 15 Ekim’de sandığa gidiyor. Ancak seçimlerdeki en yakıcı konu göçmenlik. PiS hükümeti şiddetle ırkçı ve göçmen düşmanı; doğu sınırına duvarlar inşa ediyor.

Ancak hükümetin siciline hem sözde “liberal” rakibi, Avrupa Konseyi’nin eski başkanı Donald Tusk hem de aşırı sağcı Konfederasyon Partisi tarafından saldırılıyor. Konfederasyon Partisi seçimlerden sonra güç dengesinde belirleyici olabilecek bir duruma gelebilir. Konfederasyon tarafından karşı çıkılan, Ukraynalı mültecilere verilen hükümet destek gelecek yıl sona erecek. 

Rus ayısına karşı Avrupa dayanışması, Varşova ve Kiev arasındaki retorik savaşında unutuldu. Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski Polonya’yı Rusya’nın ekmeğine yağ sürmekle suçluyor. Morawiecki’nin cevabı ise “Başkan Zelenski’ye bir daha asla Polonyalılara hakaret etmemesini söylemek istiyorum” demek oldu. 

Bu anlaşmazlık Washington ve Brüksel’de epey hayıflanmaya yol açtı. Ama savaş giderek daha fazla Rusya’nın içinden avantajlı olarak çıkabileceği, sürüncemede kalıp gereğinden fazla uzamış bir yıkım halini alırken, Zelenski’nin tribünlere oynaması AB içerisinde artan bir sabırsızlığa neden olabilir.

Politico internet sitesinde yakın zaman önce yayınlanan bir makalede Orta ve Doğu Avrupa’da Ukrayna’ya “desteğin azalmaya başladığından” yakınılıyordu. Polonya ile karşı karşıya gelmenin dışında, şu ana kadar Zelenski’nin en katı destekçilerinden biri olmuş olan Estonya Başbakanı Kaja Kallas, eşinin Ukrayna işgalinden bu yana Rusya ile ticaret yapmaya devam eden bir şirkette hissesinin olduğunun ortaya çıkmasının ardından savunmaya geçmiş durumda. 

Slovakya’da da bu haftanın sonunda seçim yapılacak. Anketlerde birinci gözüken, eski Başbakan Robert Fico’nun milliyetçi Smer partisi Ukrayna’ya daha fazla yardım göndermek istemiyor. Orta ve Doğu Avrupa boyunca olağan iktisat ve siyaset, Rusya karşıtı ittifakın altını oyacak şekilde yeniden ağırlık kazanıyor.

Alex Callinicos

Çeviri: Onur Devrim