Tony Cliff, Stalinist Rusya'nın Doğası - Rusya'da Devlet Kapitalizmi adlı araştırmasını 75 yıl önce bu ay yayınladı. Joseph Choonara, kitabın işçi sınıfının kendi kurtuluşuna dair Marksist geleneği Stalinist çarpıtmalardan koruduğunu savunuyor.
Haziran 1948'de, İngiliz Troçkist grup Devrimci Komünist Parti'nin (RCP) iç bülteninde 142 sayfalık devasa bir metin yayınlandı. Stalinist Rusya'nın Doğası 31 yaşında Filistinli bir Yahudi göçmen olan Ygael Gluckstein tarafından yazılmıştı.
Filistin'de solun Stalinist egemenliğine meydan okuyan küçük bir Yahudi-Arap Marksist akım inşa etmişti.
Ancak, Filistinli küçük işçi sınıfının, Arap kitlelerin sürülmesiyle yaratılan İsrail'in gücünün üstesinden gelemeyeceğinin giderek daha fazla farkına varıyordu.
Gluckstein yurtdışına taşınmaya karar verdi. Çok daha güçlü bir Arap işçi hareketine ev sahipliği yapan Mısır'ı düşündü, ancak kısa süre sonra ülkedeki küçük Troçkist ağının yeraltı çalışması için gerekli desteği sağlayamayacağını fark etti.
Daha sonra İngiltere'ye seyahat etme fırsatı doğdu. Partneri Chanie Rosenberg'in babasının Cape Town'da bir fabrikası vardı ve Gluckstein 1947'de şirketin temsilcisi olarak İngiltere'ye gelebildi.
Orada 400 kişilik RCP'ye katıldı ve üyeler arasında ciddi ve keskin görüşlü bir Marksist olarak hızla ün kazandı.
Üç ay sonra İngiliz yetkililer tarafından yakalanarak sınır dışı edildi ve Dublin'e giderek Trinity College'da eğitim görmeye başladı. 1952'de Britanya'ya dönmesine izin verilene kadar orada kaldı.
Bülten makalesi burada yazıldı, İrlanda Denizi'nin ötesine İngilizce ve İbranice karışımı bir dille bölümler gönderildi ve Rosenberg tarafından özenle bir araya getirilerek tutarlı bir metin haline getirildi.
Gluckstein daha sonra Tony Cliff takma adıyla tanınacaktı. Daha sonra kitap olarak yayınlanan makalesi, parçalanan RCP'nin Cliff ve onun gibi düşünenleri dışarı itmesiyle kurulan Sosyalist İnceleme Grubu'nun temel metni olacaktı.
Sosyalist İnceleme Grubu, Uluslararası Sosyalistler ve nihayetinde Sosyalist İşçi Partisi'ne (SWP) dönüştü. Cliff'in çalışmaları RCP gibi grupların troçkist ortodoksluğuna meydan okuyacaktı.
Troçkizm, Sovyetler Birliği'nin stalinistlerce ele geçirilmesinden bu yana Marksist geleneğin korunmasına yardımcı olmuştu.
Leon Troçki, Lenin'le birlikte, sosyalizmin ve toplumsal kurtuluşun kısa bir süre içinde yeşerdiği 1917 Rus devriminin lideri olarak muazzam bir otoriteye sahipti.
Ancak yeni rejim, özellikle 1918'de Almanya'da başlayan devrimci mücadelenin başarısızlığa uğramasının ardından izole edildi. Rusya'daki devrimi acımasız bir iç savaş ve yeni kurulmuş bir sosyalist devleti ezmeye hevesli yabancı emperyalist güçlerin işgali izledi.
Bolşevik Parti iktidara tutunmaya devam etti, ancak işçi sınıfı yok edilmiş ve ekonomi tahrip edilmişti. Bu değişikliklerle birlikte, sovyetler gibi demokratik kurumlar -devrimde kurulan işçi ve asker konseyleri- yıprandı.
Başlangıçta Bolşevikler, devrimi yaymaya odaklanırken 1917'den ellerinde kalanları korumaya çalıştılar. Bu, Rusya'yı yurtdışındaki çok daha büyük işçi sınıflarına bağlayacaktı.
Ancak zaman içinde devleti yöneten bürokrasi, geriye kalan işçi sınıfından koptu. Artık Komünist Parti olarak yeniden adlandırılan Bolşevikler, genellikle "eski Bolşeviklerin" açık sosyalist taahhütlerinden yoksun olan yeni katılımcılar tarafından ezildi.
Joseph Stalin gelişmekte olan devlet bürokrasisinin başında duruyordu. 1920'lerin sonlarına doğru, Troçki'yi sürgüne göndererek ve sonunda "eski Bolşeviklerin" büyük bölümünü öldürerek egemenliğini pekiştirecekti.
Devrimi uluslararası alanda yayma hedefi, "tek ülkede sosyalizm" lehine terk edildi.
Troçki Stalinizme meydan okumaya devam etti, ancak analizleri genellikle hatalıydı. Sovyetler Birliği'nin "yozlaşmış" da olsa bir "işçi devleti" olarak kaldığını savunuyordu.
Bunun nedeni, işçilerin hala yasal olarak üretim araçlarına "sahip" olması ve partinin sağlıklı unsurlarının bürokrasiyi yenmek için işçi sınıfıyla ittifak kurabileceğini düşünmesiydi.
Bu, bürokrasinin kıtlığı yönetmek için ortaya çıktığı fikriyle bağlantılıydı. Ona göre bu, toplumda gerçek bir tabanı olmayan görece zayıf bir güçtü.
Troçki 1940 yılında stalinist bir ajan tarafından öldürüldü ama takipçileri daha da büyük bir muamma ile baş başa kaldı.
İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Doğu Avrupa'da, Sovyetler Birliği'ndekine benzer ekonomilere ve bürokratik elitlere sahip rejimler kuruldu. Bu, işçi devrimi yoluyla değil, yukarıdan dayatılarak gerçekleşti.
Troçkistler bu rejimlerin "deforme olmuş işçi devletleri" olduğunu iddia ederlerdi. Ama eğer tankları sınırdan geçirerek bir işçi devleti yaratabiliyorsanız, Marksist işçi sınıfının kurtuluşu geleneğinin anlamı neydi?
Devrimcilerin, işçilerin pratikte devlet ya da ekonomi üzerinde gerçek bir kontrole sahip olmadığı bir işçi devleti için mücadele etmelerinin anlamı neydi?
Cliff'in argümanı ileriye dönük bir yol öneriyordu. Sovyetler Birliği ve benzerlerinin işçi devleti olmadığı sonucuna vardı. Onlar "bürokratik devlet kapitalizminin" bir ifadesiydi.
Sovyetler Birliği'nde belirleyici an 1920'lerin sonunda, Stalin yönetimindeki bürokrasinin ilk Beş Yıllık Planı dayatmasıyla geldi.
Toprak kolektifleştirilerek köylülük ezildi ve işçiler sıkıştırılarak ülke hızla sanayileşti. Devlet bürokrasisi artık tutarlı bir sınıf olarak hareket ediyordu.
Sanayileşme, tıpkı Batı'da olduğu gibi, sermaye birikiminin işçilerin tüketiminden daha öncelikli olduğu anlamına geliyordu. Bu da işçileri sömürmek, onlardan karşılıksız emek pompalamak ve bu emeği bürokrasinin hedeflerine yönlendirmek anlamına geliyordu.
Devlet bürokrasisi ekonomiyi yönetiyor, onu çok bölümlü devasa bir fabrika gibi yönlendiriyordu. Ancak bunu kapitalist bir şekilde yapmak zorundaydı.
Çünkü Sovyetler Birliği artık küresel kapitalist sistem içinde kendine bir rol biçmeye çalışıyordu. Bu da diğer güçlerle emperyalistler arası rekabete katılmak anlamına geliyordu.
İçeride pazar rekabeti ortadan kaldırılmıştı ama uluslararası askeri rekabet kapitalist bir mantığı dayatıyordu.
Bu, ekonominin Batı'dakiyle aynı olduğu anlamına gelmiyordu. Cliff'in çalışmaları devlet kapitalizmi altında işleyen kendine özgü dinamikleri ortaya koydu, ancak bunlar bir tema üzerinde çeşitlemelerdi ve tema sömürü ve birikimdi.
SWP ve öncülerinin üyeleri, teorinin oynadığı hayati rolün bilinciyle Soğuk Savaş sırasında sık sık "devlet şapkalı" olarak adlandırıldı. Bu sayede Stalinizme taviz vermekten ya da sosyalizmin işçi devrimi dışında yollarla kazanılabileceği fikrinden kaçınabildiler.
Aynı zamanda, Sovyetler Birliği kapitalizmin bir varyantı olduğu için, benzersiz bir barbar toplum biçimi olarak görülmüyordu ve bu nedenle Cliff ve onun gibi düşünenler Batılı egemen sınıflara destek vermekten kaçındılar.
Bu durum, bu gazetenin künyesinde yer alan "Ne Washington ne Moskova, Uluslararası Sosyalizm" sloganında ifadesini buluyordu.
Teorinin geçerliliği Soğuk Savaş'ın ötesine geçti. Tam bürokratik devlet kapitalizmi rotasına girmeyen ülkelerde bile devlet kapitalizminin unsurları mevcuttur.
Cliff'in teorisi bize devletin bir şekilde kapitalizmin ötesinde yer almadığını ya da ona bir alternatif sunmadığını, kapitalizmin içsel bir parçası olduğunu hatırlatıyor
Kamu hizmetlerinin kamusal kontrolünü savunuyor olsak da, kamulaştırma sosyalizm değildir. Sosyalizm işçilerin kontrolünü gerektirir ki bu da ancak işçilerin kitlesel devrimci mücadelelerinin ürünü olabilir.
Bugün devlet kapitalizmi yöntemlerine kısmi bir dönüş görüyoruz. Bunun nedeni kısmen kapitalizmin devletleri sistemi kurtarmak zorunda hissettirecek kadar krize eğilimli hale gelmesidir. Aynı zamanda devletin sahip olduğu ya da yönettiği şirketlerin merkezi bir rol oynamaya devam ettiği Çin'in yükselişini de yansıtıyor.
Joe Biden yönetimindeki ABD de dahil olmak üzere diğer devletler buna, kendi devletlerine ekonomide daha açık bir rol vererek yanıt verdiler.
Benzer şekilde, İşçi Partisi'nin gölge başbakanı Rachel Reeves'in Washington'da yaptığı son konuşma, "yükselen Çin "in meydan okumasını karşılamak için "aktif devlet "e yapılan atıflarla doluydu.
İşçi Partisi'nin İngiliz kapitalizmini güçlendirmek için devleti destekleme girişiminde hiçbir yanılsamaya kapılmamalıyız. Çin'in kapitalizme bir alternatif oluşturduğu yanılsamasına da kapılmamalıyız - Çin yükselen kapitalist ve emperyalist bir güçtür.
Cliff'in teorisi her şeyden önce marksizmin ana fikrini, yani işçilerin öz-eyleminin kurtuluşu getirebilecek tek şey olduğu fikrini korumakla ilgilidir.
(Socialist Worker)
Taner Akçam, yeni kitabında Ermenilerin dininin zorla değiştirilmesi ve asimilasyon süreçlerini inceliyor. Kitapta Talat Paşa’nın ihtida edenlerin tehcirden muaf tutulması emrini daha sonra nasıl geri çektiği de anlatılıyor.