Çocuk bakımı: Devrimlerin tecrübesi neyi gösteriyor?

Devrimler sadece ekonomik dönüşümün temelini oluşturmaz. Hayatın her alanına nüfuz edebilirler. Mücadele zamanlarında çocuk bakımının nasıl devrimcileştirildiğine bir göz atmak, yaşamanın başka yolları da olduğunu kanıtlıyor. İngiltere'de çocuk bakım hizmetlerinin hızla artan maliyetler ve piyasalaşma nedeniyle çöktüğü bir dönemde, sıradan insanlar tarafından uygulanan dönüştürücü değişim örneklerine bakmak ilham verici.

Çocuk bakımı ve "aile hayatı" meseleleri, sıradan insanların birlikte mücadele ettiği her dönemde coşkuyla ele alınmıştır. Örneğin, 1919 yılında Macaristan'da yaşanan devrimci dönem, iş ve aile yaşamının örgütlenme biçiminde dramatik değişikliklere sahne oldu. İşçiler fabrikaları kendi kontrolleri altına aldılar. Budapeşte'deki bir fabrikada işçiler, yakınlardaki konaklarda bulunan ilave odaların "fabrika işçilerinin çocukları için gündüz bakımevlerine dönüştürülmesine" karar verdiler.

O dönemde habercilik yapan ABD'li gazeteci Alicia Riggs Hunt şöyle yazıyordu: "Böylece aile sabah fabrikaya gelebiliyor, çocukları yakınlardaki hoş evlerde yatırabiliyor, öğlen anne ve babalar iki saatlik dinlenme sürelerini çocuklarla geçirebiliyor ve akşam aile tekrar eve dönüş yolculuğunda birleşebiliyordu."

Bu işyeri kreşlerinin yanı sıra, ciddi halk sağlığı girişimlerini hızla hayata geçirmek için büyük bir çaba sarf edildi. Çocuk Esirgeme Kurumu'nun sağlık müdürü Yolan Fried, "Budapeşte'nin her bölgesinde 70.000 çocuğun her hafta zorunlu olarak banyo yaptığı halk hamamları kurmak sadece altı hafta sürdü" diyordu.  Yetimhaneleri modern çocuk evlerine dönüştüren Fried, "çocukların eğlencesini üstlenme" ve psikolojik ihtiyaçlarını karşılama sözü verdi.

Bazen "Kızıl Viyana" olarak da bilinen dönem, çocukların bakımında köklü değişikliklerin yaşandığı bir başka dönemdir. I. Dünya Savaşı'nın ardından yoksulluk ve yetersiz beslenme Avusturya'yı kasıp kavurdu. Sosyal demokrat politikacı Max Winter, "her gün dış mahallelerden şehre akın eden ve yüksek sosyetenin eteklerinde yiyecek arayan" çocukları tanımlamıştır.

"Orada, mutlu zenginlerin gezip dolaşmak için toplandığı yerde, ince, sefil bedenlere çok az koruma sağlayan acınası yırtık pırtık, kirli giysiler içindeki küçük figürler, hışırdayan ipekler arasında kayıyor". 

Viyanalı sosyal demokratlar, özellikle aileleri hedef alan dramatik bir refah reformu programını öne çıkardılar. Ve kamu sağlık hizmetlerini günlük hayata entegre etme çabası çok önemliydi.

Bir siyasetçi ve doktor olan Julius Tandler, çocuk bakımını "diğer tüm refah biçimlerinin temeli" ilan eden bir yaklaşımı savundu. Sosyal hizmet görevlilerinin eğitilmesi, çocuk hastalıklarının önlenmesi ve hijyen ve sağlık konusunda tavsiyelerde bulunan anne merkezlerinin kurulması için girişimlere öncülük etti.

Bu işe akıtılan kaynakların boyutu çok büyüktü. 1924 yılında ulusal bütçenin yaklaşık yüzde 2'si frenginin yayılmasını durdurmak için tasarlanan yeni sağlık merkezlerinin inşasına harcanmıştır.  Bu örneklerin hepsi birbirlerinden sadece birkaç yıl sonra gerçekleşmiştir. Bu tesadüfi değil, hepsi doğrudan ya da dolaylı olarak o dönemde Avrupa'yı kasıp kavuran devrimci havanın bir sonucuydu.  

Bunun gösterdiği şey, devrimci ayaklanmalar sırasında insanlara gelişme fırsatı verildiğidir. 1917'deki Rus Devrimi, sosyalist dönüşümün en kapsamlı örneğidir, ancak çocuk bakımı konusunda daha dar kapsamlı bir örnektir.

Yüzyılı aşkın bir süredir, sıradan insanların ailelerin yaşam biçimini değiştirmeye yönelik en radikal girişimi olmaya devam ediyor. Sosyalistler, nihayet 1917'de devrilen baskıcı Çarlık rejiminin yıkıntılarından yeni bir işçi toplumu inşa etmeye çalıştılar. Bunu yoksulluk, yaygın açlık ve filizlenmekte olan bir İç Savaş koşullarında yaptılar.

Kadınların rolünde ve aile yaşamında meydana gelen değişiklikler belki de en iyi Rus devrimci Alexandra Kollontai'nin çalışmalarında görülebilir. O, diğer önde gelen Bolşevik kadınlarla birlikte, devrimden önce ve sonra kadınların özgürleşmesine ilişkin maddi meseleler üzerinde sürekli olarak ajitasyon yapmıştır.

Ciddi zorluklar da yok değildi. Kollontai, devrimden birkaç gün sonra, hem zorlu koşulların yarattığı çaresizlikten hem de elde ettiklerinin verdiği özgüvenden beslenen bir işçi sınıfıyla mücadele ediyordu.  Yetimhane çalışanları bebekleri beslemedikleri takdirde kaçırmakla tehdit ederken, bakımevi sakinleri de taleplerini kabul ettirmek için işçi konseyleri örgütlemekle meşguldü.

Ekim devriminden sadece birkaç hafta sonra, yaklaşık 80.000 kadını temsil eden 500 kadın delege geleceği tartışmak üzere bir araya geldi. Kollontai, delegeler ve çocukları için yiyecek, konaklama ve bir kreş kurdu.

Burada Bolşeviklerin ücretsiz çocuk bakımını finanse edeceğini ve kadınların ebeveyn olmaları halinde yeni Rusya'ya katılımlarının tehlikeye atılmaması gerektiğini duyurdu. Görkemli bir şekilde adlandırılan "Annelik Sarayı" Kollontai'nin ilk büyük projelerinden biriydi ve Şubat 1918'de açılacaktı. Esasen bir anne ve bebek hastanesi olan sarayda ayrıca bir kreş, bir tıbbi laboratuvar, bir ameliyathane, bir mandıra ve bir kütüphane de yer alacaktı.

Bu, Çarlık döneminde yaşanan kitlesel yoksulluk ve açlık gerçeğinden bambaşka bir şeydi. Çarlık döneminde pek çok ebeveyn çocuklarını "melek fabrikaları" olarak bilinen yetimhanelere vermek zorunda kalmıştı. Ancak, devrimcilerin aylarca süren çalışmalarının ardından, Annelik Sarayı, açılışından bir gece önce Çarlık rejimine sadık olanlar tarafından düzenlenen bir kundaklama saldırısında yakıldı.

Bolşeviklerin anneliği toplumsallaştırmak ve çocukları ebeveynlerinden çalmak istediklerini iddia ettiler.  Çalışan insanların sorumlu olması gerektiği fikri her şeye yön veriyordu. Böylece kadın fabrika işçilerinden oluşan bir Sosyal Araştırma Ekibi, en iyi nasıl yönetilebileceklerine karar vermek için çocuk bakım tesislerini ziyaret etti.

Kollontai'nin ilk resmi kararnamesi çalışan annelerin korunmasına odaklanıyordu. Düzgün işletilen kreşler, yeni anneler için en fazla dört günlük çalışma haftası, sıcak odalar ve işe döndüklerinde çocuklarını emzirmeleri için fırsatlar vaat ediyordu. En önemlisi de yaklaşık 16 haftalık ücretli doğum izni sunuyordu. Bugün dünyanın pek çok yerinde annelik hakları devrim Rusya'sından daha kötü durumda.

2023 yılında, Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, İsveç, Meksika ve Norveç şu anda 16 haftadan daha az ücretli izin sunan ülkeler arasında yer almaktadır. Aralık 1918'de Kollontai, kadınların yükünü hafifletmek için işyerlerinde kreşler ve kantinler kurulmasını öngören bir önergeyi kabul ettirerek "büyük bir zafer" kazanmayı başardı.

Rusya'nın kreşlerini, bekar annelere desteği ve evsizlerin barınmasını finanse etmek için toplum çapında bir vergi oluşturmak istedi. 1918'de kadınların hayatlarının nasıl değiştiğine dair belki de en etkileyici şey kapsam değil, hızdır.

Tüm bunlar Çarlığın yıkılmasından sonraki günler, haftalar ve aylar içinde gerçekleşti. Bu kadar hızlı olmak zorundaydı çünkü birkaç yıl içinde Rusya'nın 1917'deki devrimci umudu işgalci ordular ve nihayetinde Stalinizm tarafından paramparça edildi. Yine de bu örnekler bugün devrimciler için bir dizi ders sunmaktadır.

Kitlesel ayaklanmalar süreci, radikal değişime kapitalizm altında var olmayan bir ivme kazandırır. Ama aynı zamanda devrimlerin insan yaşamının gündelik sorunlarını nasıl ele aldığını da gösterir – devrimci dönemlerde insanlar kapitalizm altında siyasetin darlığıyla sınırlı değildirler.

İşçi sınıfı mücadelesi - sosyalist devrimle ifade edilen en yüksek noktada - insanların birbirleriyle nasıl ilişki kuracakları konusunda yeni fırsatlar sunmaktadır. Bu, ebeveynler ve çocuklar arasındaki ilişkileri de dönüştürme potansiyeline sahiptir. Yüz yıl önceki sosyalistler, tıpkı şimdiki sosyalistler gibi, kapitalizm altında bakım vermenin en sıkıcı unsurlarından bazılarını ortadan kaldırmanın mümkün olduğunu düşünüyorlar.

Kapitalizm altında ebeveynlerin çocuklarına duydukları sevgi ve şefkat, onlara bakmanın sıradan, tekrarlayıcı, fiziksel ve duygusal olarak yorucu göreviyle iç içe geçmiştir. Ancak işçi sınıfının büyük huzursuzluk dönemleri, bu işin işçi sınıfı insanları tarafından ve onlar için ne kadar hızlı bir şekilde yeniden düzenlenebileceğini göstermektedir.

Bu örneklerden yola çıkmak, bu ayaklanmaların her bir parçasının mükemmel olduğunu ya da sosyalist zaferle sonuçlandığını söylemek anlamına gelmiyor. Ancak kapitalizmin sınırlamalarıyla lekelenmemiş bir toplum için nelerin mümkün olabileceğine dair bir umut ışığı sağlamaktadır.