Din ve devlet ilişkisi üzerine bir kaynak kitap

2020 Temmuz’unda Ayasofya’nın cami açılışında minbere kılıcıyla çıkan Diyanet İşleri Başkanı Ali Erbaş, gündemden hiç düşmüyor. Nerede bir açılış varsa Erbaş orada ve Erdoğan’ın yanında duruyor. Yazdığı Cuma hutbelerinin iktidarı destekleyen içeriği en ücra yerlerdeki camilerde halka okunuyor.

Cumhurbaşkanı ile Diyanet İşleri Başkanı’nın dostluğu yıllar önceye dayansa da Ali Erbaş ve yedi bakanlığı geride bırakan bütçeye sahip devletin din kurumunun böylesine öne çıkışı, geniş kesimlerden tepki görürken, özellikle kendini laik olarak tanımlayan kesimleri endişelendiriyor. Laik-şeriatçı suni kutuplaşması, sosyal sorunların önüne geçip kitleleri bölüyor.

AKP’nin seçim hesapları bir yana Diyanet’in güçlendirilmesi ve etkinliğinin artırılması ne anlama geliyor? 

Hür Sinan Özbek’in geçen sene Fol Yayınları’ndan çıkan Devlet Dini isimli kitabı, din ve devlet hakkındaki güncel tartışmaların tarihsel kökenlerini inceliyor. Ali Erbaş’ın kılıcıyla sahneye çıkışı, tarihte defalarca kez devlet dininin tahkim edilmesi için atılan adımların adeta bir canlandırması.

Özbek, “dinin devletle ilişkisini sorguluyor.” İtalyalı Marksist teorisyen Antonio Gramsci’nin başlattığı “devlet dini” tartışmasını (başka kaynaklarla genişleterek) sürdürüyor. Gramsci’nin, Japonya’daki dört dinden biri olan Şintonun devlet dinine dönüşmesinin nedenleri ve sonuçlarını ele alan tartışmasından yola çıkarak devlet dini tartışmasını Türkiye’yi merkeze alan bir araştırmaya tabi tutuyor.

Özbek, kitaptaki çabasını Önsöz’de şöyle yazmış:

“Türklerin İslama geçiş süreçlerini sorgulayıp, bu konuda geliştirilmiş tezlere karşı eleştirel bir tutum alıyorum. Selçuklulardan, Osmanlılardan geçerek, Cumhuriyet’in dinle ilişkisini nasıl tesis ettiğini, o tarihlerde yazılmış kaynaklara giderek göstermeye çalışıyorum. Sünni İslamın Türklerin tarihi boyunca hep devlet dini olageldiğini tespit ediyorum. Cumhuriyet’le birlikte bir milli din oluşturma çabasına girişildiğini ve dinde reform çabalarının başladığını anlatıyorum. Ama bu çabalara rağmen Cumhuriyet’in geleneğe bağlı kalarak Sünni İslamı devlet dini olarak devam ettirdiğini; bunun da asıl olarak Diyanet üstünden sürdürüldüğünü göstermek istiyorum.”

Güncel bir tartışma olan devlet-din ilişkisi üzerine bir kaynak olan Devlet Dini, Hür Sinan Özbek’in araştırmasından çıkan ikinci kitap. İlk kitap olan Marx’ın Din Felsefesi’ni bir kez daha okurlarımıza öneriyoruz.

Volkan Akyıldırım