Ben Lazlar hakkında neredeyse hiçbir şey bilmiyorum. Bütün okul hayatım boyunca Lazlar hakkında bana hiçbir şey anlatılmadı. Sonraları, yeri geldiği zaman Lazların Rum olduğu anlatıldı; iç düşmandılar. Yeri geldiği zaman, Lazların “affedersiniz Ermeni” olduğu bile anlatıldı; bu, Rum olmaktan da kötüydü. Ama asıl anlatılan Lazların gerçekte Türk olduğuydu, konuştukları dil de Türkçenin şirin bir lehçesiydi. Karadeniz bölgesinin doğusunda yaşıyorlardı, İstanbul’da da bayağı bir Laz vardı ama Türklerin bir “boyuydular” işte. Hepimiz gibi yani.
Sonra Lazlarla tanışmaya başladığımda, bunun böyle olmadığını da kavramaya başladım. Gençler daha az ama yaşlılar daha fazla, Türkçe olmayan bir dil konuşuyorlardı. İsimleri Temel, İdris ve Fadime değildi, fıkralarda anlatılan tiplemelerle yakından uzaktan ilgileri yoktu.
Lazistan diye bir yer de vardı. Karadeniz’in doğusunda epey geniş bir bölgeydi, tarihsel adı Lazika’ydı. Lazika 16. yüzyılda Osmanlı hakimiyetine girdi, Lazların büyük kısmı zorla İslamlaştırıldı, kayıtlara artık Müslüman olarak geçtiler. Lazistan, bir sancak olarak 1925 yılına kadar varlığını korudu, bu tarihte diğer bütün etnisitelere yapıldığı gibi, bu ülkenin ismi ortadan kaldırıldı, Lazistan Rize oldu.
Artık Lazlar da yoktu, hepsi Türk sayıldı, kayıtlara Türk olarak geçti. 1935 nüfus sayımında “İslâm Azınlık Dilleri” altında 72,000 kişi Lazca konuştuğunu belirtmişti. Günümüzde Lazların sayısının 2 milyon kadar olduğu, 400.000 kadar insan da Lazca konuşabildiği tahmin ediliyor.
Peki, ya Lazistan nerede? Neden Lazlar anadilleriyle eğitim alamıyorlar? Neden kendi kimlikleriyle var olamıyor? Neden Lazlar ve Lazca Türklüğe tahvil ediliyor? Neden Lazlar her gün ve her gün ırkçı fıkralara konu edilip aşağılanıyor?
Denilebilir ki: Canım, ne olacak? Bir derdimiz Lazlar mı kalmıştı? Hele de şimdi başımızda bu kadar bela varken?
Ama şu anki dertlerimizin büyük kısmı, çoğulculuğu ortadan kaldırıp tekçiliği kabul etmemizden kaynaklanıyor. Lazların varlığını inkâr etmemiz, Lazların dilini, kültürünü yok saymamız, Lazların ırkçılığa kurban edilmesine göz yummamız, diğer bütün etnisitelerle birlikte, hepsini Türklüğe tahvil etmemiz, yok olan çoğulculuğun, yok olan demokrasinin, yok olan insan haklarının, yok olan zenginliğin bir yansıması.
Lazlar özgür olmadan, bizim de özgür olmamız mümkün değil. Lazları bağlayan zincirler, bizim zincirlerimizdir.
Özgürlüğe giden yollardan biri, önce şu gerçeği kabul etmektir:
Lazepe korenan, ort’anen!
Lazlar vardır, var olacaktır!
Atilla Dirim
