Komün, Karl Marx’ın hem sınıfın önemi ve hem de devletin rolü konusundaki anlayışını şekillendirmesinde büyük öneme sahipti. İsyan üzerine derinlemesine düşünmek, fikirlerini derinleştirmesine ve genişletmesine olanak sağladı.
Vladimir Lenin'in daha sonra yazacağı gibi, "Marx, Komünist Manifesto'da yapılması gerektiğini düşündüğü tek düzenlemenin, Paris Komünü'nün devrimci deneyimine uyarlama ihtiyacı olduğunu belirtti".
Marx, işçi sınıfının halihazırdaki devletin başına geçerek ilerleyebileceği fikrini reddediyordu. Komün’ün açıkça gösterdiği; "İşçi sınıfının, bilindik devlet mekanizmasını ele geçirmekle yetindiği takdirde, onu kendi amaçları için kullanayacağı" idi.
Marx, “Bilakis Fransız Devrimi'nin bir sonraki girişimi, ilkinde olduğu gibi bürokratik askeri mekanizmayı bir elden diğerine aktarmak değil, onu parçalamak olacaktır” diye yazdı. Ve yerine de tamamen farklı bir işçi demokrasisi ve işçilere özgü bir kontrol mekanizması gelmek zorundaydı.
Bu, eski devlet biçiminin özelliklerinin birçoğunu ortadan kaldıracak ve önceki egemen sınıfla mücadele etmek için gerekliyse, bu kısmını da tam anlamıyla demokratikleştirecek olan adımdı.
Marx, "Eski devlet yönetiminin baskıcı organları budanırken, bunların meşru işlevlerinin ise toplumun üzerinde konumlanıp üstünlüğü ele geçiren otoriteden alınması ve toplumun sorumlu temsilcilerine iade edilmesi” gerektiğini söylüyordu.
İşçi sınıfı, iktidarını, kendisini yöneten burjuva devletinden geri alacaktı.
Gelecekteki devrimler için çok önemli olan bu dersi Marx, “İşçi Paris’i, komünüyle birlikte, yeni bir toplumun görkemli habercisi olarak sonsuza dek kutlanacak" diye tarif ediyordu.
"Bu yolda yaşamlarını kaybedenler, işçi sınıfının yüce kalbinde kutsandı.”
Can alıcı kısmı, sınıftı.
Önceki devrimlerden farklı olarak, işçi sınıfı, kitlesel olarak üretim ve dağıtım araçlarını kendi çıkarları doğrultusunda kontrol etme gücünü gösterdi.
"İşçi sınıfının kurtuluşu, işçi sınıfının kendi eylemi olmalıdır” yazıyordu Marx.
Komün deneyimi aynı zamanda, günümüz devlet kurumlarının sınırları hakkındaki argümanlar için de son derece önemlidir.
Taner Akçam, yeni kitabında Ermenilerin dininin zorla değiştirilmesi ve asimilasyon süreçlerini inceliyor. Kitapta Talat Paşa’nın ihtida edenlerin tehcirden muaf tutulması emrini daha sonra nasıl geri çektiği de anlatılıyor.