Portreler: Nikolay Buharin

Uluslararası sosyalist geleneğin önde gelen isimlerinin kısa yaşam öyküleri, Portreler serisinde...

Nikolay Buharin, 1888’de Moskova’da ilkokul öğretmeni bir çiftin çocuğu olarak doğdu. Ailesi eğitimci olduğu için Buharin’in eğitimine de özel bir önem veriyordu. İlerici politik görüşlerle büyütülen Buharin, iktisat öğrencisiyken 1905 devrimi patlak verdi. Buharin bu harekete katıldı ve devrimin hemen ardından 1906’da arkadaşı ünlü yazar Ilya Ehrenburg ile beraber Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi’ne (RSDİP) üye oldu.

Buharin, RSDİP’e katıldığında parti içinde Bolşevik ve Menşevik kanatlar ayrışmıştı. Bolşevikler, işçi sınıfı önderliğinde işçiler ve köylülüğün demokratik diktatörlüğünün kurulmasını savunuyor, Menşevikler ise Rusya’da öncelikle bir burjuva devriminin olması gerektiğini savunuyorlardı. İki kanat arasında örgütsel olarak da büyük anlaşmazlıklar bulunuyordu. Buharin, 1908 yılında partinin Bolşevik kanadına katıldı.

Kısa sürede Bolşeviklerin Moskova Komitesi üyesi olan Buharin 1909’da komite toplantısında tutuklandı. Bir süresini serbest bırakılıp yeniden tutuklanarak geçiren Buharin kaçmaya karar verdi ve 1910-17 yılları arasını sürgünde geçirdi. Sürgündeyken Nadezhda Mikhailovna Lukina ile evlendi. Avusturya, İsviçre, İsveç ve ABD’de yaşadı. Bu yıllarda Vladimir Lenin, Lev Kamenev, Gregory Zinovyev ve Leon Troçki gibi önemli devrimcilerle tanıştı ve faaliyet yürüttü. Rusya’daki Pravda, Almanya’daki Die Neue Zeit ve ABD’de editörlüğünü üstlendiği Novy Mir gazetelerinde yazılar yazdı.

Buharin, sürgün yılları boyunca bir Bolşevik olarak Rusya ve dünya devrimi için faaliyet yürütmeye ve bir yandan da kendini Marksizm konusunda eğitmeye devam etti. Öyle ki partinin önde gelen teorisyenlerinden biri hâline geldi. Birinci Dünya Savaşı yıllarında yazdığı Emperyalizm ve Dünya Ekonomisi başta olmak üzere bir dizi teorik eser kaleme aldı. Marksist emperyalizm teorisinin Lenin’le birlikte en önemli geliştiricilerinden biriydi. Ancak Buharin’in teorik salınımları ve pek çok Marksist tarafından eleştirilen mekanik bir anlayışı da bulunuyordu. 1922 yılında Lenin şöyle yazacaktı: “Buharin, partinin sadece en değerli ve önde gelen teorisyeni değil aynı zamanda haklı olarak tüm partinin en gözdesi olarak değerlendiriliyor. Ancak teorik görüşleri ancak büyük bir ihtiyatla tamamen Marksist olarak sınıflandırılabilir çünkü onda skolastik bir şey var. Hiçbir zaman diyalektik üzerine bir çalışma yapmadı ve bence diyalektiği hiçbir zaman tamamen anlamadı”.

1917 yılında Rusya’da Şubat Devrimi ile Çarlık rejimi devrilince pek çok Bolşevik gibi  Buharin de Rusya’ya döndü ve Merkez Komitesi’ne seçilerek partinin en önemli liderlerinden biri oldu. Ekim Devrimi’nden sonra da önemli roller üstlenmeye devam eden Buharin kısa süreliğine Sol Muhalefet’in liderlerinden biri oldu, Brest-Litovsk Antlaşması’na karşı çıkarak Bolşeviklerin diğer ülkelerde devrimi gerçekleştirmek için savaştan yararlanması gerektiğini savundu, 1921’de ise tutumunu değiştirdi ve zorunluluktan kaynaklansa da temelde sosyalizmden geri adımlar içeren Yeni Ekonomik Politika’nın önde gelen destekleyicilerinden biri oldu.

Buharin’in 1926 sonrası tutumu ise devrime adanmış hayatının kazanımlarını yok etmeye adanmış gibiydi. Lenin’in ölümünden sonra Politbüro üyesi, 1926’da ise Komintern Başkanı olan Buharin, parti içinde bürokrasinin sözcüğülünü üstlenmiş Josef Stalin’le ittifak kurdu. Dünya devrimini terk etme ve işçi sınıfına ihanet anlamına gelen tek ülkede sosyalizm doktrini büyük oranda Buharin tarafından geliştirildi. Kısa bir süre sonra Stalin’in tarımda zorla kamulaştırma önerisine karşı çıkan Buharin, görevlerinden azledilecek ve Uluslararası Komünist Muhalefeti kuracaktı. Bu muhalefet genllikle stalinizme karşı sağ muhalefet olarak anılır, sol muhalefet ise Troçki öncülüğündeki muhalefettir.  1934 yılında Stalin, Buharin’i  “aklayarak” Izvestia gazetesinin başına getirdi.

Stalinizmle olan gelgitli ilişkisi devrimin önemli figürlerinden Buharin’in “vatana ihanet” ve “Troçkizm” ile suçlanmasını engellemedi.  1937’de tutuklanan Buharin, 1938 yılında doğduğu şehir olan Moskova’da kurşuna dizilerek öldürüldü. 

Can Irmak Özinanır

(Sosyalist İşçi)