Inessa Armand, 1874’te müzisyen bir anne-babanın çocuğu olarak Paris’te doğdu. Henüz 5 yaşındayken babasını kaybedince Moskova’da yaşayan ninesinin yanına gönderildi ve onlar tarafından büyütüldü. 19 yaşındayken varlıklı bir tekstilcinin oğlu olan Alexander Armand ile evlendi. Dört çocuğu olan çift, Moskova’nın dışında köylü çocukları için bir okul açtı. Inesssa Armand, bu dönemde aynı zamanda yardıma muhtaç kadınlarla dayanışma için kurulan bir gruba katıldı. Inessa Armand, Alexander’ın kardeşi Vladimir Armand’ın fikirlerinden derinden etkileniyordu. Vladimir, anlaşmazlıklarda babasının fabrikasındaki işçilerin tarafını tutuyor ve onların örgütlenmesi için uğraşıyordu. Inessa Armand, 1902’de Alexander’ı terk ederek Vladimir ile evlendi ve bir yıl sonra da illegal bir parti olan Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi’ne (RSDİP) üye oldu.
1904 yılında ikinci eşini de terk ederek İsveç’e feminizm üzerine çalışmaya gitti. Bu süreçte aynı zamanda Vladimir Lenin ve Leon Troçki gibi devrimcilerin eserlerini okumaya başladı. 1905’te Rusya’ya döndüğünde RSDİP içindeki Bolşevik fraksiyona katıldı. 1907 yılında illegal propaganda yapmaktan tutuklanarak Sibirya’ya sürgüne yollanan Armand, kaçmayı başararak Paris’e gitti. Paris’te Lenin, Zinovyev, Kamenev gibi önde gelen Bolşeviklerle tanıştı. 1911 yılında Batı Avrupa’daki tüm Bolşevik grupları koordine etme görevini üstlenen Yurtdışı Örgütler Komitesi’nin sekreteri oldu. Nadezdha Krupskaya, Armand’ın Paris dönemini şöyle anlatıyordu: “O çok ateşli bir Bolşevik’ti ve kısa sürede bütün Paris kalabalığımızı kendi etrafında topladı”.
Armand, Temmuz 1912’de Duma’ya Bolşevik temsilcilerin girebilmesi için yürütülen kampanyaya yardım etmek üzere Rusya’ya döndü. İki ay sonra tutuklandı ve altı ay hapse mahkum oldu. Cezaevinden çıktıktan sonra Lenin ve Krupskaya ile yaşamak için Galiçya’ya gitti. Bu dönemde Lenin ve Krupskaya’nın en yakın dostlarından biri hâline geldi. I. Dünya Savaşı başladığında Armand, Brüksel’deki Uluslararası Sosyalist Büro Konferansı’nda Bolşevikleri temsil etti. 1915’te savaşa karşı sosyalistlerin bir araya geldiği Zimmerwald Konferansı’na katılan isimlerden biri de Armand’dı. Aynı yıl Armand ve Krupskaya, Rabotnista (Kadın İşçi) dergisinin ortak editörleri oldu, Armand Uluslarası Sosyalist Kadınlar Konferansı’na katıldı. Bu konferanslar sırasında Armand, henüz tamamı II. Enternasyonal içinde olan uluslararası sosyalist hareketin önde gelen pek çok ismiyle tanıştı. Savaş yıllarında savaş karşıtı faaliyetler örgütleyen Armand, 1917’de Şubat Devrimi’yle Rusya’da Çarlık devrilince Lenin’le beraber Petrograd’a giden trene bindi ve Rusya’ya döndü.
1917 Ekim Devrimi’nde işçiler Bolşevikler öncülüğünde iktidarı ele geçirdikten sonra Armand, Moskova Sovyeti’nin yürütme kurulunda yer aldı ve Moskova Ekonomik Konseyi’nin başına geçti. Ancak Armand’ın bu yıllardaki temel mücadelesi kadın hakları konusunda oldu. 1918’de Petrograd’a geri dönen Armand, Alexandra Kollontay ile birlikte Komünist Parti Kadın Dairesi’ni (Zhenotdel) kurdu ve ilk yöneticisi oldu. Zhenotdel, parti ve sendikalarda kadınların eşitliği için mücadele ediyordu ve kürtajın yasallaşması konusunda önemli roller üstlendi. Armand ve Kollontay, 1920 yılında ise Kommunitska (Komünist Kadın) isimli bir dergi çıkararak cinsellik, özgür aşk, evlilik, boşanma, kadınların özgürleşmesi gibi konuları ele aldılar. Ancak Armand derginin çıkışından çok kısa bir süre sonra koleraya yakalandı ve 46 yaşında yaşamını yitirdi. Krupskaya’ya göre Armand’ın ölümü Lenin’in de 1924 yılındaki ölümünü hızlandıran unsurlardan biri olmuştu. 1930’lu yıllarda Stalinizm, Zhenotdel’i de Kommunitska’yı da ortadan kaldırdı ve Armand’ın yaptıklarını geri plana itmeye çalıştı.
Can Irmak Özinanır
(Sosyalist İşçi)
Taner Akçam, yeni kitabında Ermenilerin dininin zorla değiştirilmesi ve asimilasyon süreçlerini inceliyor. Kitapta Talat Paşa’nın ihtida edenlerin tehcirden muaf tutulması emrini daha sonra nasıl geri çektiği de anlatılıyor.