Türkiye genelinde kiralık daire bulmak zorlaşırken bazı şehirlerde kiralar geçen yıla göre yüzde 80 oranında arttı. Ancak istenen ücretleri ödemeyi kabul edenlerin bile ev bulmaları garanti değil.
Satılık ve kiralık konut fiyatlarında en fazla artış büyükşehirlerde yaşanıyor. Ancak diğer illerde de durum benzerlik gösteriyor. Batman'da 3 bin liraya kiralık konut bulunamazken, Erzincan'da satılık daireler için artık 1 milyon lirayı bulan rakamlar isteniyor.
Son bir yıl baz alındığında Van, Karaman, Muş, Kahramanmaraş, Aydın, Muğla, Antalya, Ankara, İzmir, İstanbul gibi illerde kira fiyatları ve konut satış fiyatları yüzde 60'dan fazla arttı.
Peki, kiralar neden bu kadar yükseldi?
Kiralardaki artışın ilk nedeni ekonomik kriz ve pahalılık. Ağustos ayı resmi enflasyon oranı yüzde 15 olarak açıklansa da, ev sahipleri gerçek enflasyon yüzde 40’ların üzerinde olduğu için kiralara da bu oranda zam istiyor.
İkinci neden yeni inşaatların maliyetlerinde yaşanan artışlar. TÜİK’e göre inşaat maliyetleri, Haziran 2020 - Haziran 2021 tarihleri arasında yüzde 43 arttı. Malzeme yüzde 54, işçilik yüzde 20 yükseldi. Bu rakamlar TÜİK’in. Gerçek enflasyonun bunun çok daha üstünde olduğunu unutmamak gerek.
Gerek pandemi, gerek ekonomik kriz nedeniyle inşaat süreçlerinin aksaması, yeni inşaatların azalması ve maliyetlerin artması; satılık ve kiralık evlerin fiyatlarına yansıdı.
Ayrıca yüz yüze eğitimin başlaması, pandemide ertelenen evliliklerin yapılmaya başlanması da ev kiralarında artışa neden oldu.
Ekonomik krizin ve pandeminin etkisiyle inşaat sektöründe yavaşlama meydana geldi, yeni ev üretimi azaldı, birinci el konut satışları azaldı. Kentsel dönüşüm nedeniyle yeniden yapılan binalar kiralık ev talebini artırdı. Bütün bunlar kiralık ev talebini artırdı.
Dünyada artan kiralara karşı değişik yaklaşımlar var
Kira fiyatlarına devlet müdahalesinin birkaç çeşidi bulunuyor. Bunlardan birisi, kira kontrolünün en yaygın biçimi olan, başlangıçta serbest pazarlığın bulunduğu, kiracı konuta yerleştikten sonra ise kira artış miktarında bir sınırın olduğu sistem. Aralarında Türkiye’nin de olduğu pek çok ülke bu sınırlandırmayı kullanıyor.
Türkiye’nin de aralarında olduğu birçok ülkede zam oranları Tüketici Fiyatları Endeksi’ne (TÜFE) göre tespit ediliyor. Fransa’da bu oran İnşaat Maliyet Endeksi’ne göre belirleniyor. Bazı ülkelerde ise artış oranını devlet belirliyor. Türkiye’de ev sahiplerinin 5 yıllık kiralama dönemi sonrasında kira belirleme davası açma hakları da var.
Diğer yöntem ise tavan fiyat sınırlandırması. Bu yöntem kapsamında devletler maksimum kira ücreti belirliyor ve kiracıları korumaya alıyor. Devlet genellikle bu uygulamada konutun değeri üzerinden yüzdelik bir oranla kira tavan fiyatını hesaplıyor. Bu yöntem bir süre Hindistan, Tayvan, Lüksemburg, Jamaika, Dominik Cumhuriyeti ve Kosta Rika gibi yerlerde hayata geçirildi. İsveç’te ve ABD’nin bazı bölgelerinde hala bu yöntem kullanılıyor.
Kira dondurma yönetimi de diğer bir seçenek. Bu yöntem genellikle yükselen fiyatlara müdahale için uygulanıyor. Bu sistemde mevcut kiraların zamlandırılması yasaklanıyor. Son olarak Berlin’de eyalet meclisi kararıyla 2025 yılına kadar kira fiyatlarını dondurma kararı alındı.
2020 Eylül'de Katalonya Parlamentosu kiraları düzenledi, kira tavan fiyatı uygulaması başlattı.
Kovid-19 pandemisinde kiraların ciddi şekilde yükseldiği ABD’nin New York şehrinde eyalet yönetiminden artışlara müdahale geldi. 8 milyonu aşkın nüfusu bulunan şehirdeki Kira Kuralları Kurulu, 1 milyon kiralık ev için verilen ücreti bir seneliğine dondurma kararı aldı. Yaklaşık 2 milyon New Yorkluyu ilgilendiren karar 30 Eylül’de bitiyor.
İsveç’te ise kira kontrolü tartışmaları hükümetin düşmesine neden oldu. İsveç’te kiralar, 1970 tarihli Kira Yasası’nın öngördüğü şekilde dairenin değerine göre hesaplanıyor. Hükümet bu sistemi değiştirmeye çalışırken anlaşmazlık çıktı ve gensoru ile düşürüldü.
Kiraların dondurulması gerekir
Asgari ücretin 2 bin 825 lira, ortalama ücretin 4 bin lira olduğu Türkiye’de yoksulların, öğrencilerin, işçilerin, ezilenlerin başını sokabileceği bir konut hakkı için mücadele etmeliyiz.
Kira giderleri, gıda harcamalarını geçerek, toplam giderler içinde en yüksek payı almış durumda.
Kiraların ortalama ücreti geçmesi kabul edilemez. Fahiş fiyat artışlarının en önemli nedeni elbette ekonomiyi krize sürükleyen hükümettir. Hem hükümetin politikalarına hem de fahiş ev kirası artışlarına karşı mücadele etmeliyiz. İlk tedbir olarak kiralar acilen dondurulmalıdır.
Taner Akçam, yeni kitabında Ermenilerin dininin zorla değiştirilmesi ve asimilasyon süreçlerini inceliyor. Kitapta Talat Paşa’nın ihtida edenlerin tehcirden muaf tutulması emrini daha sonra nasıl geri çektiği de anlatılıyor.