Güney Amerika’nın en yüksek nüfuslu ülkesi olan Brezilya’da demokrasiyi ortadan kaldırmak isteyen asker kökenli Bolsonaro, özellikle Trump’ın desteğiyle 2019-2022 yılları arasında başkanlık koltuğunda oturmuştu.
Otoiter yönetim
Dünya bu aşırı sağcıyı Covid-19 salgınını küçümsemesi, “basit bir gribe” benzetmesiyle tanıdı. Maske ve aşıyı da karşı çıktı. Bunun sonucu olarak Brezilya’da 700 binden fazla Covid-19’un hayatını kaybetti.
Bolsonaro yönetimi altındaki ülkede enflasyon ve işsizlik arttı. Katı sağ liberal ekonomik programı sonucu sosyal yatırımlar kesildi. Gıda ve fiyatları yükseldikçe yükseldi.
Aynı zamanda çevresel yıkım yarattı. Amazon ormanlarında rekor düzeyde ağaç kesti. Madenciliği ve büyük toprak sahiplerini destekledi. Böyle ülkenin yerli halklarını karşısında aldı.
Seçim sistemini değiştirmesi, orduyu siyasete sokması ve yargıyla girdiği çatışmalar tepkileri artırdı.
Kadınları ve LGBTİ+ları hedef koyan otoriter bir rejimi kurdu.
Fakat 2022 seçimlerinde daha önce iki dönem başkanlık yapmış olan İşçi Partisi lideri Lula de Silva kıl payı farkla seçimi kazandı. Bu bir dizi tabanda yaşanan mücadelenin sonucu oldu.
Bunun üzerine Bolsonaro ve ordu kademesi darbe hazırlığına girişti.
Darbe planı
Yüksek mahkemedeki beş kişilik heyetin dört üyesi, Bolsonaro’nun, Latin Amerika’nın en kalabalık ülkesinde demokrasiyi devirmeye çalışan üst düzey askeri yetkililerin de dahil olduğu bir komployu yönettiğine karar verdi. Bolsonaro beş suçlamadan suçlu bulundu.
Savcılar, başarısız darbe girişiminin Bolsonaro’nun seçim rakibi ve şu anki cumhurbaşkanı Luiz Inácio Lula da Silva, solcunun başkan yardımcısı ve davayı denetleyen yüksek mahkeme yargıcı Alexandre de Moraes’i öldürme planlarını içerdiğini söyledi.
Dört yıldızlı generaller ve eski hükümet bakanları da dahil olmak üzere yedi diğer sanık, çoğunluk kararıyla suçlu bulundu.
Savcılık, planın sadece ordu ve hava kuvvetleri komutanlarının katılmayı reddetmesi nedeniyle başarısız olduğunu söyledi. Brezilya, 1985’te demokrasiye dönene kadar yirmi yıl boyunca askeri diktatörlükle yönetilmişti. Bolsonaro ise askeri diktatörlük dönemini övmüştü.
Ev hapsinde bulunan eski ordu yüzbaşı Bolsonaro, deliller ortada olmasına rağmen suçlamaları reddetti.
ABD ile kriz
Darbeci Bolsonaro ve cuntanın cezalandırılması aşırı sağcı ABD yönetimi tarafından tepkiyle karşılandı. ABD Brezilya’ya yüksek gümrük tarifeleriyle bir tür ekonomik yaptırım uygulayacağını duyurdu. Diplomatların vizelerini de iptal etti
Tarihi olay
Brezilya’da 1889’da monarşiyi deviren darbeden bu yana bir düzineden fazla darbe girişimi veya başarılı darbe olmasına rağmen, darbe faillerine yönelik ilk kovuşturması bu oldu
Yüksek Seçim Mahkemesi Başkanı Moraes, Bolsonaro ve suç ortaklarının “ne pahasına olursa olsun” iktidarda kalmak için bir dizi eylemde bulunduklarını söyledi ve ekledi:
“Jair Messias Bolsonaro, suç örgütünün lideri olarak görev yaptı ve otoriter iktidar projesini uygulamak için Brezilya devletinin yapısını kullanarak federal hükümet ve silahlı kuvvetler üyelerinden büyük katkılar aldı.”
Davadaki önemli deliller arasında başkanlık sarayında basılan ve silahlı kuvvetlerin komutanlarına sunulan iddia edilen darbe kararnamesi taslağı da bulunuyor.
Savcılar ayrıca, bir generalin Kasım 2022’de suikast planlarını detaylandıran başka bir belge bastırdığını ve aynı gün Bolsonaro’yu ziyaret ettiğini iddia etti.
Ayrıca, darbecilerin Lula destekçilerinin oy kullanmasını engellemek için polise barikat kurmasını emrettiğini, ulusal istihbarat teşkilatını kullanarak muhalifleri izlediğini ve darbe sonrası bir konuşma taslağı hazırladığını da belirttiler.
İddianameye göre, komplonun son hamlesi 8 Ocak 2023’te, Lula’nın yemin töreninden birkaç gün sonra Bolsonaro destekçilerinin hükümet binalarını yağmalamasıyla gerçekleşti.
Arkasındaki ABD desteğini geçiren Bolsonaro başarılı olamadı. Çünkü karşısında emekçi sınıfların desteklediği mücadeleci sol vardı.
Brezilya’da sınıf savaşı
Darbecilerin cezalandırılması büyük bir demokratik kazanım. Fakat Bolsonaro Brezilya’da yarattığı kutuplaşma ile kendisine bir toplumsal taban yaratmış durumda.
Ülkede güçlü ağlara sahip Evanjelik Kilisesi, orta üst ve egemen kapitalist sınıflar, çevre korumacılığa karşı olan toprak sahipleri Bolsonaro’yu destekliyor.
Bunların karşısında yoksullar, kentli işçi sınıfı, gençler, kadınlar, çevreciler ve yerli halklar bulunuyor. Ve solu kıl payı farkla İşçi Partisine verdiler. Ancak Bolsonaro ağır bir yenilgiye uğrasa da hem ABD’nin desteği hem de aşırı sağcı tabanıyla hala bir tehdittir.
Darbecilerin cezalandırılması ardından mücadele devam etmeli. Emekçiler ve ezilenler kendi örgütlenmelerine dayanan mücadelelerle aşırı sağ ve darbe özlemci askerler karşısında birleşirse, hegemonik olabilir ve aşırı sağı da püskürtülebilir.
